دین نمرده است

دین‌داری و دین‌ورزی و دین‌خویی، عمری به درازنای تاریخ و حتی پیش ‌از تاریخ دارد! شاید به لحظه‌هایی که هنوز بشر نمی‌دانست چگونه بنویسد و مکتوب کند، اما شکلی از دین‌داری را در قالب مناسکی ابتدایی اجرا می‌کرد. جوامع انسانی بی‌وقفه دین‌دار بوده و ماجرای مهم این‌جاست که پس از عصر روشنگری با اینکه آرام‌آرام دین قدرت سابقش را از دست داد، اما اصل دین‌ورزی و دین‌خویی و مناسک آن پابرجا ماندند، هرچند کمرنگ و کمرنگ‌تر شدند. زمانه‌ی اکنون، یعنی دوران پسامدرن، زمانه‌‎ای‌ست که به شکل حیرت‌آوری شاهد برخاستن دین و از سر گرفته شدن دین‌داری از سوی مردم سراسر جهان هستیم. کتاب «دین نمرده است» دست بر روی همین موضوع گذاشته و با پژوهشی جامعه‌شناسانه مسئله‌ی سربرآوردن دین در عصر ما را به کمال بررسی کرده است.

نویسندگان این کتاب نشان می‌دهند که چرا و چگونه دین‌داری یک خواست و نیاز جمعی است که با وجود همه‌ی تلاش‌های انسان سفیدپوست سکولار غربی، از نو سربرآورده و تمام جهان ازجمله اروپا و آمریکا را در نوردیده است. جامعه‌شناسی با حساسیتی که همواره نسبت به همه‌ی پدیده‌ها، برساخت‌ها و وضعیت‌های اجتماعی داشته، درخصوص دین نیز با حساسیت و دقت نظری وارد شده که هرچند نمی‌تواند همواره بدون نگاه قضاوت‌کننده و همراه با ارزشیابی باشد، ولی می‌تواند با دقتی بیشتر از همه‌ی حوزه‌های پژوهشی، پرسش‌ها را پیش بکشد و چرایی‌ها را هویدا کند. دین نمرده است نیز با همین رویه کتاب مهم و تأمل‌برانگیزی‌ست و تلاشش پیش کشیدن ماجرای دین‌داری در جهان قرن بیست‌‎ویکمی ماست.

اگر از بیشتر کسانی که در آمریکای شمالی و اروپا زندگی می‌کنند درباره دین بپرسید، احتمالا به شما خواهند گفت که دین باور اشخاص درباره امر مقدس است. این نصیحت قدیمی را به یاد بیاورید که «در صحبت‌های خود با دیگران هیچ وقت درباره‌ی این دو موضوع حرف نزنید: دین و سیاست.» بسیاری از ما که در غرب زندگی می‌کنیم، معتقدیم که باورها و ارزش‌ها به عنوان اموری کاملا شخصی‌اند و به ندرت باید درباره آن صحبت کرد. دین امری شخصی است و اگر درباره آنچه که واقعا باور داریم با افراد دیگر بحث کنیم، می‌تواند ما را با آنها درگیر کند، به ویژه وقتی با افرادی بحث کنیم که به چیزهای دیگری باور دارند.

اما این دیدگاه درباره بقیه مردم جهان چندان صادق نیست. با توجه به اینکه تو کجا زندگی می‌کنی، ممکن است گاهی احساس کنی به وسیله افرادی محاصره شده‌ای که باورهای دینی دیگری دارند یا ممکن است متوجه شوی در جامعه‌ات، گروهای دینی دیگری هستند که تو درباره باورها و مناسک آنها چیز زیادی نمی‌دانی. حتی اگر جایی زندگی کنیم که ادیان مختلف ما را احاطه کرده باشند، باز هم بیشتر ما چیز زیادی درباره باورها و اعمال دینی آنها نمی‌دانیم. این مسئله حتی درباره سنت دینی خودمان هم صادق است. کاتولیک‌ها چیز زیادی درباره تفاوت‌های معنادار گروه‌های پروتستان نمی‌دانند. مسیحیان چیز زیادی درباره شاخه‌های مختلف یهودیت و هندویسم نمی‌دانند. شما درباره باورها و مناسک دینی دوستان، همکلاسی و همکاران خود چه می‌دانید؟

برای فهم دین در دنیای خود، باید متوجه باشید که باورها، اعمال و تجربه‌های دینی سازه‌هایی اجتماعی‌اند. همان گونه که در فصل اول اشاره شد، آنها ریشه در اجتماع معتقدان به آن دین دارند و به وسیله خود این معتقدان در طول زمان ساخته شده‌اند؛ بنابراین اولین کار ما این خواهد بود که اشتراک سازمانی فراگیر آنچه را بررسی کنیم که معتقدان به آن باور دارند و عمل می‌کنند او امر مقدس را طی آن تجربه می‌کنند. همان گونه که خواهید دید، بسیاری از گروه‌های دینی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.