تباکی (مواجهه نواندیشان ایرانی با محرم حسینی)

حادثه عاشورا منبع معرفت دینی بسیاری از روشنفکران ایرانی بوده است. حتی این واقعه بر روی کنشگران اجتماعی غیردینی نیز اثر داشته است. واقعه‌ عاشورا جزئی از فرهنگ ایرانی شده است. نمی‌توان آن را نادیده گرفت. هرچقدر هم بر مناسک تنیده بر گرد آن خرده بگیریم، اما اصل این واقعه، از فرهنگ ایرانی جدایی‌ناپذیر است. بر دیگر اجزای فرهنگی ما ازجمله، ادبیات و موسیقی و … هم اثرات بسیاری گذاشته است.

روحانیون بیشترین سهم را از گفتمان عاشورا داشته‌اند؛ دیگر اندیشمندان ایرانی نیز کم و بیش متأثر از این رخداد بوده‌اند. در چنین معادله‌ای سهم نواندیشان دینی از واقعه عاشورا چقدر بوده است؟ این پرسشی است که کتاب تباکی به آن پاسخ داده‌ است.

این کتاب، مجموعه‌ای از آراء و نظرات شماری از نواندیشان دینی است. پس از عبدالکریم سروش بسیاری از نواندیشان دینی درباره کربلا و شهادت امام حسین(ع) گفتارهای ارزنده‌ای داشته‌اند که ضرورت گردآوری آن‌ها در فضای چاپ و نشر کشور احساس می‌شد. 

باری! به پشتوانه‌ی دین می‌توان چنین به جان دیگران افتاد. می‌توان جنایت آفريد. و به شکرانه‌ی این جنایت، سر به سجده گذاشت. تفکرى اشعرى اینچنین می‌کند. وقتی که عقل و منطق و استدلال رخت ببندد، این اثرات را بر جای می‌گذارد. محقق داماد همه را از جهل مقدس می‌داند. از برخی از این کج اندیشی‌ها مصادیقی را ذکر می کند. برخی تاریخ نگاران را معرفی می کند. کسانی که اعمال یزیدیان را توجیه کردند.

از جمله آنها وابوهلال عسکری» بود در کتاب تاریخ خود. دیگری «ابن قتیبه دینوری» در کتاب امامت و سیاست. آنها گفته بودند که مسأله خلافت یزید یکی از فضاهای الهی بود. اراده ی الهی حاکم بود و کسی اختیاری نداشت. خدا خواست که چنین رقم بخورد. خدا خواست که یزید بر کرسی قدرت بنشیند و چنین جنایت بیافریند. محقق داماد می‌گوید این رویکردها، راه را بر هر گونه عقل و منطق می‌بندد. اینکه پای خداوند به میان آید و هر جفایی، مطابق با اراده‌ی الهی تفسیر شود، اسباب سوء فهم است. می‌تواند فاجعه بیافریند. اینها یکی از ریشه‌های جهل مقدس است.