گنجینه مغان

مولتون به سال ۱۹۱۱، کتاب کوچک اما جامع نخستین شعر دینی ایران را به چاپ رسانید. وی در این اثر به بررسی اوزان شعری در اوستا می‌پردازد. به سال ۱۹۱۲ بود که او یکی از آثار ماندگارش یعنی، زردشتی گری نخستین را به زیور طبع آراست. این ایران شناس نامی در این اثر ضمن تخصيص دو فصل به شرح حال مغان، در صف کسانی در زمان خود در می آید، که به اظهار نظر در باب مغان پرداخته اند، که از آن جمله است: فرانس کو مون، مستشرق بزرگی که در باب ادیان شرقی در روم، طرحی نو درانداخت.

مولتون در این اثر ریشه و خاستگاه مغان را افریقا معرفی می‌کند، و بدین ترتیب زردشتیگری ناب را از آیین و احکام مغان، همچون در دخمه قرار دادن مردگان، ازدواج با محارم، و کشتن خرفستران (حيوانهای موذی)، متمایز می سازد. این مستشرق در این اثر به دفاع از زردشت و سروده‌های او، به عنوان شالوده دین گاهانی، برمی‌خیزد. و بالاخره در سال ۱۹۱۶ و پیش از سفر به هند بود، که وی اثر دیگر خود تحت عنوان گنجینه مغان را – یعنی کتابی که اکنون از نظرتان می گذرد – به دست چاپ سپرد. مولتون در این اثر تعالیم زردشت، دوران پس از زردشت، و دین اوستای متأخر را به عنوان سه موضوع عمده در دستور کار خود قرار می‌دهد. اما همه اینها که گفتیم، بدان معنی نیست که نقاط ضعف او را نادیده انگاریم.

اول از همه، اینکه او قصد دارد با توجه به اوضاع سیاسی حاکم در دهه اول و دوم از قرن بیستم، همه چیز را به نفع آیین خود، مسیحیت، تمام کند، و جواب تمامی سوالهای پیش آمده برای اقلیت پارسیان در گوشه و کنار جهان را در لابه‌لای اوراق عهد عتیق و جدید بیابد. از این حیث شناخت او از ایران و پیشینه تاریخ دینی ایران، شناختی جامع و فراگیر نیست. قدر مسلم یک شرق شناس با ایران شناس نمی تواند هم مبلغ باشد و هم محقق؛ آمیختن این هر دو به پدیداری ثمره ای همچون مولتون می انجامد. در کار تحقیق در تاریخ و دین ملتها باید پیش داوریها و تمایل‌های شخصی را به کناری نهاد، که این هر دو از آفات کند و کار علمی است.

زردشتیگری را به عنوان یک دین ایرانی، باید با توجه به محیط و مقتضیات ایران مورد تحلیل و بررسی قرار داد. تعصب و پیش داوری در این میان کارایی ندارد. البته در داوری مان نباید از اوضاع زمانه نیز غفلت ورزیم. از این دیدگاه مولتون کاملا در مقابل هم عصر خود، فرانس کومون قرار دارد؛ کسی که از ادیان آسیایی شناختی نسبتا عمیق‌تر دارد و در همان حال مسیحیت را در بسیاری از جاها وامدار این ادیان معرفی میکند.

هزار و نهصد سال پیش، براساس داستانی که هر مسیحی در سرتاسر عالم به گونه‌ای نشاط آور تکرارش می‌کند، گروهی از مغان شرقی به هدف یک سفر طولانی در شهر مقدس به راه افتادند. شاید بسیار دورازماد، آنها در پی نشانه هایی از آینده که معتقد بودند در آسمان نوشته شده، سر به سوی آن کردند، آنها ستاره‌ای را دیده بودند که چشمهایشان آن را (ستاره‌ای) نو تشخیص می‌داد. در خیالات شبانگاهی، بدیشبان الهام شد که باید به دنبال پادشاهی در بیت المقدس بگردند و گنجینه را با ستایش تقدیم دارند.

پس آنگاه با هدایت پیشگویان، و با فرا رسیدن شب، در جاده جنوبی به راه افتادند؛ و ستاره با حرکت ایشان، به بالای آسمان در آمد، و حرکت کرد تا به پایین ترین سطح خود پایین آمد؛ به طوری که به محض رسیدن مغان به نزدیکی تپه‌ای که بر روی آن شهر داود قرار داشت، دیدند که ستاره چون چراغی طلایی بر بالای مکانی ایستاده که سوشیانت آنها، نجات بخش آینده، آرمیده است. بدین سان آنها وارد…