تعقیب و آزار و هنر نوشتن

تعقیب و آزار و هنر نوشتن

درباره نویسنده لئو اشتراوس:

لئو اشتراوس (Leo Strauss) نویسنده کتاب تعقیب و آزار و هنر نوشتن، (۲۰ سپتامبر ۱۸۹۹ در کیرشن آلمان – ۱۸ اکتبر ۱۹۷۳ در آناپولیس آمریکا) نظریه‌پرداز و مورخِ فلسفه سیاسی آلمانی – آمریکایی بود. تلفظ آلمانی نام او اشتراوس و تلفظ انگلیسی آن استراوس است. اشتراوس در خانواده‌ای یهودی در آلمان به دنیا آمد. وی از تأثیرگذارترین نظریه‌پردازان فلسفه سیاسی قرن بیستم محسوب می‌شود. وی شاگردان زیادی را در دانشگاه شیکاگو تربیت کرد و محققان برجسته‌ای که به اشتراوسی‌ها معروف هستند، از مکتب فکری او پیروی می‌کنند. روش منحصربفرد و پیچیده اشتراوس در تفسیر آثار و اعتقادات نویسندگان بزرگ و انتقادات وی از مدرنیته باعث شده تا اشتراوس و مکتب فکری او مخالفان زیادی نیز داشته باشند.

بیشتر آثار اشتراوس به تفسیر متون قدیمی تاریخ فلسفه به ویژه آثار افلاطون و ارسطو اختصاص دارد که برای تفسیر آن‌ها از آثار فلاسفه مسلمان و یهودی قرون وسطی همچون ابن میمون و فارابی بهره می‌گیرد. وی از منتقدان فلسفه مدرن است و معتقد است که دیدگاه‌های فلاسفه قدیمی و ادیان وحیانی به مراتب محکم‌تر از نظرات پایه‌گذاران فکری مدرنیته همچون ماکیاولی، هابز، لاک و ژان-ژاک روسو بوده‌است و تلاش دارد تا نشان دهد که فلاسفه مدرن تنها با نادیده گرفتن استدلال‌های فلاسفه قدیمی توانسته‌اند بر آن‌ها پیروز شوند.

درباره کتاب تعقیب و آزار و هنر نوشتن:

این اثر علی‌رغم نام عامه پسند و در عین حال روشنفکر پسندش دشوارترین و ضد روشنفکرانه‌ترین آثار اشتراوس است. به این معنا که هماهنگی ذاتی میان اندیشه و جامعه یا پیشرفت فکری و پیشرفت اجتماعی را پیش فرض نمی‌گیرد. درواقع این اثر دقیقا برای نفی این هماهنگی و احیای بدیلی برای فهم نسبت اندیشه و جامعه، یا شهر، نوشته شده است؛ بدیلی که بیان حقیقت در شهر یا جامعه یا توافق میان حقیقت یا محصولات تفکر و جامعه را نه یک هدف ،آرمان یا وظیفه بلکه نوعی مسئله می‌بیند.

از سوی دیگر همانطور که اشاره شد این اثر را باید یکی از دشوارترین آثار اشتراوس دانست؛ به این معنا که او در این کتاب می‌کوشد با توجه به هدف یا موضوعش، یعنی هدف يا موضوع ظاهراً ناممکن توضیح تأییدآمیز هنر نوشتن (یا مبتنی بر نزدیکی به موضوع یا انتخاب راهی بین اطاعت ناممکن و تخطی فاحش) هنری که خود با صورتی از افشا و پوشیده‌سازی «حقیقت» توأمان است به کمترین میزان ممکن افشا کند و به بیشترین میزان ممکن بپوشاند.

از همین رو این اثر مهم‌تر از همه خواننده‌ای را پیش فرض می‌گیرد که خودش می‌تواند بفهمد یا به طور دقیق تر با توجه به موضوع و نیت این اثر خواننده‌ای که جایی میان اقلیتی خارق‌العاده و خردمند و اکثریتی میانمایه و ابله قرار دارد. خواننده‌ای که علاوه بر دارا بودن همه فضایل طبیعی خواننده فلسفی، باید دقیق و صبور باشد؛ خواننده‌ای که برخلاف خواننده عجول، آن «کارگران پرمشغله‌ای که عجله دارند به زمین کار یا مزارع خود برسند» از راه‌های اصلی منحرف می‌شود. خواننده‌ای که با فهم هنر نوشتن اشتراوس در توضیح هنر نوشتن (امری که از رهگذر تفسیر یا شرح هنرمندانه او بر آثاری که والاترین تجلی هنر نوشتن‌اند اتفاق می‌افتد) یعنی با فهم خود تعقیب و آزار و هنر نوشتن به مثابه اثری ظاهری هنر نوشتن یا «فلسفه سیاسی» را می‌فهمد؛ او دقیقاً می‌فهمد چه چیزی را نباید یا نمی‌توان به شهر یا جامعه گفت. چرا نباید گفت و چگونه نباید گفت.

به عبارتی می‌توان گفت موضوع اصلی و صریح این کتاب نسبت فلسفه و سیاست است. لئو اشترواس در این اثر با ارائه شرح‌های دقیق بر نوشته‌های ابن میمون، یهودا هلوی و اسپینوزا این مسئله را می‌کاود. او در این اثر نشان می‌دهد که فلاسه اندیشه‌ها و بینش‌های فلسفی حقیقی و مناقشه‌برانگیز را از جامعه سیاسی و عوام پنهان می‌کنند زیرا معتقدند جامعه سیاسی یا شهر ظرفیت درک یا پذیرش آن‌ها را ندارد، اما همزمان از طریق هنر نوشتن آن‌ها را در دسترس اقلیتی قرار می‌دهند که می‌توانند بفهمند. اشتراوس معتقد است که فهم فلاسفه سیاسی مستلزم نوعی هنر خوانش یا هنر خوانش بین خطوط است. بی تردید کسی که این کتاب را بخواند و بفهمد عملا فلسفه سیاسی لئو اشتراوس را فهمیده است.

کتاب از پنج فصل اصلی تشکیل شده است. فصل نخست مقدمه، فصل دوم تعقیب و آزار و هنر نوشتن، فصل سوم خصیصه نوشتاری راهنمای سرگشتگان،فصل چهارم قانون عقل در کتاب الخزری و فصل پنجم چگونه رساله الهیاتی-سیاسی اسپینوزا را مطالعه کنیم.

همانطور که از عنوان فصول برمی‌آید می‌توان گفت موضوع مقالات پیش رو در قلمرو جامعه‌شناسی شناخت قرار می‌گیرد. جامعه‌شناسی شناخت خودش را به بررسی شناخت به معنای درست کلمه محدود نمی‌کند و از آنجا که نسبت به مبنای خود رویکردی انتقادی دارد با بی طرفی نه تنها شناخت حقیقی را بررسی می‌کند بلکه هر چیزی را که وانمود می‌کند شناخت است بررسی می‌کند. بر همین اساس می‌توان انتظار داشت که جامعه‌شناسی شناخت همچنین به شناخت اصیل کل، یا همان فلسفه نیز میزانی از توجه را اختصاص دهد. از همین رو به نظر می‌رسد جامعه‌شناسی فلسفه یکی از زیرشاخه‌های مشروع جامعه‌شناسی شناخت باشد و می‌توان گفت مقالات این کتاب مواد مفیدی برای نوعی جامعه شناسی فلسفه در آینده فراهم می‌کند.

در اینجا اما نمی‌توان این پرسش را مطرح نکرد که چرا امروزه جامعه‌شناسی فلسفه وجود ندارد؟ گفتن این نکته بی‌ادبی خواهد بود که بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی شناخت از فلسفه بی خبر بودند یا به امکان آن باور نداشتند اما آنچه می‌توان با خیال راحت گفت این است که به نظر آنها فیلسوفان در نهایت یا از همان آغاز عضوی از همان جماعت ملونی بودند که آن‌ها را روشنفکران یا حکما می‌نامیدند.

قسمتی از کتاب تعقیب و آزار و هنر نوشتن:

ما به‌آسانی می‌توانیم تصور کنیم که مورخی در یک کشور توتالیتر، یعنی یکی از اعضای محترم و معتمدِ تنها حزب موجود، به واسطهٔ تحقیقاتش در صحت تفسیرهای مورد حمایت حکومت از تاریخ دین تردید کند. هیچ‌کس او را از انتشار حمله‌ای پرشور به آنچه او نظر لیبرال می‌نامد باز نخواهد داشت. البته او باید قبل از حمله به نظر لیبرال آن را بیان کند. او این اندیشه را به شیوه‌ای خاموش، غیرچشمگیر و ملال‌آور بیان خواهد کرد که کاملاً طبیعی به نظر برسد؛ او از اصطلاحات فنی و نقل‌قول‌های زیادی استفاده خواهد کرد و برای جزئیات پیش‌پاافتاده اهمیتی بیجا قایل خواهد شد؛ به نظر خواهد رسید که او جنگ مقدس بشریت را در مشاجرات حقیر ملانقطی‌ها به فراموشی سپرده است.

فقط وقتی او به هستهٔ استدلال رسید، سه یا چهار جمله به سبکی موجز و پرشور خواهد نوشت که می‌تواند توجه جوانانی را به خود جلب کند که عاشق تفکرند. آن فقرهٔ میانی ادعای مخالفان را واضح‌تر، مجاب‌کننده‌تر، و بی‌رحمانه‌تر از گفتن آن در دوران شکوفایی لیبرالیسم بیان می‌کند، زیرا او خموشانه تمام زواید ابلهانهٔ مرام لیبرال را که در دوران موفقیت لیبرالیسم ــ از همین رو در زمانی که لیبرالیسم به خواب [و رکود] نزدیک می‌شد ــ رشد کرده بود دور می‌ریزد. اولین بار چشم خوانندهٔ جوان و عاقل او به میوهٔ ممنوعه می‌افتد. حملهٔ او [به این نظر]، یعنی بخش اعظم اثر، شامل بسط زهرآگینِ زهرآگین‌ترین سخنان کتاب یا کتب مقدس حزب حاکم خواهد بود.

جوان باهوشی که به سبب جوانی‌اش تا آن زمان جذب این سخنان غیرمعتدل شده بود، اکنون صرفاً از آن‌ها بیزار می‌شود، و پس از چشیدن میوهٔ ممنوعه، این سخنان برای او ملال‌آور می‌شود. او با خواندن دوباره و سه‌بارهٔ آن کتاب، در خودِ ترتیب نقل‌قول‌ها از کتب مرجع, اضافات مهمی برای گزاره‌های موجزی می‌یابد که در میانهٔ بخش اول و نسبتاً کوتاه کتاب بیان می‌شوند.