تخیل خلاق در عرفان ابن عربی

تخیل خلاق در عرفان ابن عربی

درباره نویسنده هانری کربن:

هانری کُربَن (زادهٔ ۱۴ آوریل ۱۹۰۳ – درگذشتهٔ ۷ ژوئیهٔ ۱۹۷۸) فیلسوف، ایران‌شناس، اسلام‌شناس، و شیعه‌شناس فرانسوی بوده‌است. او بخشی از عمر خود را در ایران و خاورمیانه سپری کرد. هانری کُربَن، نخستین برگردان آثار مارتین هایدگر به زبان فرانسه و همچنین معرفی‌کنندهٔ فلسفهٔ اشراق سهروردی و حکمت متعالیهٔ ملاصدرا به اروپاییان بوده‌است. وی صاحب مکتبی در تاریخ فلسفهٔ اسلامی است و معتقد است فلسفه اسلامی معادل فلسفه عربی نیست و با مرگ ابن رشد پایان نیافته‌است.

بلکه سنتی زنده و پویا است که در شرق جهان اسلام، به‌ویژه حوزه فرهنگی ایران، تداوم یافته و با بهره‌گیری از احادیث امامان شیعه و امتزاج با فلسفهٔ ایران باستان و عرفان نظری به اوج رسیده‌است. هانری کُربَن همچنین از پایه‌گذاران فلسفه تطبیقی است که به نقاد فلسفهٔ مدرن غرب بر پایه سنت فلسفهٔ اسلامی می‌پردازد. کُربَن گرچه هنگام تولد پروتستان بود، با سنت کاتولیک پرورش یافت. او در ۱۹۲۸ از طریق مدیر بخش مطالعات اسلامیِ دانشگاه سوربن با نوشته‌های سهروردی آشنا شد. سال‌ها بعد کُربَن اظهار داشت که آشنایی او با سهروردی، تکلیف سرنوشت معنوی او را برای عبور از این جهان مشخص کرد.

درباره کتاب تخیل خلاق در عرفان ابن عربی:

کتاب تخیل خلاق در عرفان ابن عربی یکی از جدی ترین آثار درباره اندیشه‌های ابن عربی با تأکید بر موضوع مهم خیال است. هانری کربن آن را به منزله یکی از مقدمات تحقیقات ژرف خویش درباره اسلام ایرانی موضوع بحث قرار می‌دهد د و جایگاه عرفان ابن عربی هم در عرفان و تصوف ایرانی و هم در فلسفه شیعی را تبیین می‌کند.

کتاب تخیل خلاق در مقام معرفی ابن عربی هم به مشرق زمین و هم به مغرب زمین بسیار تأثیرگذار بوده است. ژیلبر دوران از اندیشمندان و فیلسوفان فرانسوی درباره تأثیر تعیین کننده این کتاب در اندیشه خویش می‌نویسد که من که با خواندن کتاب تخیل خلاق دریافتم که تحقیقات فروید، یونگ و خود من درباره ارباب انواع در قیاس با عرفان ابن عربی، زبان الکن کودکانه ای بیش نیست.

هارولد بلوم از بزرگترین منتقدان ادبی در زبان انگلیسی در مقدمه اش بر کتاب تخیل خلاق می‌نویسد همه آنچه را توانستم از نوشته‌های کربن به دست بیاورم بارها بازخوانی کردم و خودم را بسیار تحت تأثیر او می دانم تا آنجا که در اثر اخیرم با عنوان همه کس یا همه چیز هزاره از اول تا به آخر تأثیر او مشهود است و این تأثیر را عمدتاً مرهون دیدگاه کربن درباره عالم مثال و ارض غیبی هورقلیا می‌داند ویکی از متون مبنایی کربن در این خصوص همین کتاب تخیل خلاق است.

کتاب تخیل خلاق علاوه بر شش فصل مبنایی که به شیوه عمیق و بدیعی نظریه ابن عربی درباره عالم خیال را تبیین می‌کنند حاوی مقدمه مبسوطی تحت عنوان درآمدی بر عرفان ابن عربی است و در این مقدمه می کوشد جریان‌های مختلف فلسفه عرفان و معنویت اسلامی را معرفی و نسبت میان آنها و احیاناً نسبت‌های میان آنها و همتایان شأن در ادیان دیگر به ویژه مسیحیت را به شیوه جذاب و ادیبانه ای که می‌توان آن را چیزی در میانه تاریخ و تمثیل دانست تبیین کند.

افزون بر این تخیل خلاق حاوی پی نوشت‌های مبسوطی است که خود کربن درباره آنها می‌نویسد این پی نوشت‌ها را از باب اظهار فضل به کتاب نیفزودم بلکه فقط چون آوردن آنها در ضمن متن کتاب موجب از دست رفتن انسجام در ساختار کلی آن می‌شد در ذیل پی نوشت‌ها آمده اند.

این پی‌نوشت‌ها در حقیقت شرحی بر مطالب متن اصلی است که متن کتاب را ژرفا و اعتبار مضاعفی می‌بخشند ترجمه تخیل خلاق قبلاً به همت انتشارات جامی چندین بار منتشر شده و همواره با استقبال شایان مخاطبان همراه بوده است.

در چاپ جدید تمامی متن ویرایش شده است و مترجم کوشیده است که از تجربه‌ای که طی این سالیان در مقام ترجمه و شرح آثار کربن آموخته و اندوخته است برای تنقیح و تصحیح هر چه بیشتر آن یاری بگیرد.

بنابراین می‌توان گفت در همه اثر به طور کامل تجدید نظر به عمل آمده است. افزون بر این پانوشت‌های فراوانی نیز به آن افزوده شده است که می‌توانند هم مقاصد کتاب را توضیح دهند و هم به خواننده کمک کنند تا بتواند مطالعات خویش را در دیگر نوشته‌های کربن و منابع عرفان اسلامی دنبال کند.

در چاپ جدید مقدمه مترجم بر چاپ‌های قبلی آن کاملاً اصلاح شده، و علاوه بر آن مقدمه‌ای خواندنی از هارولد بلوم بر ترجمه انگلیسی این کتاب و همچنین مقدمه فرانسوی کر بن بر چاپ‌های بعدی آن افزوده شده است.

قسمتی از کتاب تخیل خلاق در عرفان ابن عربی:

در میانه اندلس و ایران: یک موضع نگاری معنوی مختصر

عنوانی کامل‌تر برای کتاب حاضر باید چنین عنوانی می‌بود: «تخيل خلاق و تجربه عرفانی در عرفان اسلامی ابن عربی». اما یک عنوان کوتاه‌تر هم می‌تواند مجاز و موجه باشد، زیرا صرف واژه «عرفان اسلامی» برای قرار دادن «خیال» در سیاق خاص بحث ما کفایت می‌کند. در اینجا بحث ما درباره خیال به معنای معمول کلمه نیست. یعنی بحث ما نه درباره توهم fantasy، اعم از ناسوتی و غیرناسوتی است، و نه درباره اندام مولد تخیلاتی که با واقعیت یکی گرفته می‌شوند. به علاوه حتی نمی‌توان گفت که دقیقا بحث ما درباره چیزی است که آن را اندام خلاقیت زیبایی شناختی تلقی می‌کنیم. بحث ما درباره وظیفه‌ای کاملا مبنایی خواهد بود که با عالمی مخصوص به خود آن همبسته است؛ عالمی که از وجودی کاملا «عینی» برخوردار است و دقیقا از طریق قوه خیال ادراک می‌شود.

امروزه، با کمک پدیدارشناسی می‌توانیم نوع تجربه آدمی از رابطه خویش با عالم را بررسی کنیم، بی‌آنکه داده‌های عینی این تجربه را به داده‌های ادراک حسی تقلیل دهیم یا حوزه و حریم معرفت راستین و معنادار را به صرف عملکردهای فهم عقلانی محدود سازیم. به برکت رهایی از یک تنگنای قدیمی، آموخته‌ایم که مقاصد منطوی در همه اعمال آگاهی یا فراآگاهی را ثبت و ضبط و از آنها استفاده کنیم.