انقلاب زیست بومی (صلح با کره‌ی زمین)

اما این موضوع ما را به پرسشی دیگر رهنمون می‌کند: چه نوع انقلاب زیست‌بومی؟ برای این پرسش پاسخ‌های فراوانی وجود دارند. اما استدلال مرکزی کتاب این است که این پاسخ‌ها را می‌توان به دو رویکرد عمده تقسیم کرد. نخستین رویکرد را در بهترین توصیف می‌توان یک انقلاب صنعتی ـ زیست‌بومی خواند؛ انقلاب صنعتی نوینی که کاملاً با استفاده از ابزار فناورانه، مانند یک نظام انرژیِ پُربازده، به دنبال ایجاد بنیان توسعهٔ پایدار سرمایه‌دارانه است. این انقلاب صنعتی سبز اغلب از سوی طرف‌داران آن همچون شکلی از «مدرن‌گری زیست‌بومی» فهمیده می‌شود که در آن کشورهای صنعتی، به دنبال فرصت‌های نوینی در بازار، پیشروان راه توسعهٔ اختراع‌های فناورانه هستند.

تا آن‌جا که به اختراع‌های فناورانه مانند افزایش بازدهی انرژی مربوط است، هیچ عامل بزرگی نمی‌تواند مانعی در راه این نوآوری‌ها باشد. اما در این دیدگاه، غیر از فناوری، کمابیش هیچ‌چیز در سازمان اجتماعی جامعه تغییر نمی‌کند. تعهد به انباشت نامحدود سرمایه و نظمی که خواست‌های ساخته‌وپرداختهٔ بخش خصوصی را فراتر از نیازهای فردی و اجتماعی می‌داند بدون تغییر باقی می‌مانند. راست آن‌که «سبز شدن» اغلب همچون راهی برای گسترش چشم‌گیر تولید کالا و فرصت‌های فروش در یک مسابقهٔ رقابتی و ناسیونالیستی برای رشد و سلطهٔ اقتصادی در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، چنین رویکردی در چارچوب پیش‌فرض‌های عمدهٔ «فردگرایانه ـ مالکیت‌طلبِ» نظم اجتماعی جاری باقی می‌ماند.

رویکرد دیگری که من در این کتاب دارم رویکرد انقلابی ریشه‌ای‌تر و اجتماعی ـ زیست‌بومی است؛ رویکردی که فناوری‌های بدیل را هر جا که لازم است به کار می‌گیرد، اما بر نیاز به دگرگونی رابطهٔ انسان با طبیعت و ساختار جامعه، که در روابط تولیدی اجتماعی کنونی ریشه دارد، تأکید می‌ورزد. این مهم تنها می‌تواند از راه فرآیندی از توسعهٔ انسانی پاینده سرانجام یابد؛ یعنی باید بی‌چون‌وچرا در جهت شکل‌های تولید برابری‌خواهانه و اشتراکی حرکت کند و از این‌رو از منطق نظم اجتماعی چیرهٔ کنونی دور شود. هدف، به جای افزودن بر گسست در سوخت‌وساز [متابولیسم] انسان / طبیعت، که ویژگی اقتصاد جهانی کنونی را رقم می‌زند، بازگشت به روابط اجتماعی ـ زیست‌بومی ارگانیک‌تر و پاینده‌تر است. چنین تغییراتی دربردارندهٔ دگرگونی تمدنی بر پایهٔ انقلاب در فرهنگ، اقتصاد و جامعه است.