از متافیزیک شر تا نظام عشق

قسمتی از کتاب از متافیزیک شر تا نظام عشق:

مسئله‌ی آزادی و تقابل آن با ضرورت البته از دیرباز از مسائل اساسی فلسفه به شمار می رفت. این تقابل در صور گوناگون خود از جمله مسئله‌ی دوگانگی عالم حس و عقل در فلسفه ی باستان و پس از آن یا مسئله ی جبر و اختیار در پیوند با مسئله ی علم و قدرت مطلقه ی خداوند در فلسفه اسلامی و قرون میانه، سنگ محکی بود برای تقسیم بندی و تشخیص گرایشهای فکری و متافیزیکی اهل فلسفه و الهیات که بایست موضع خود را در سپهر این دوگانگی تعیین می کردند.

با آغاز عصر مدرن به واسطه ی دکارت، این دوگانگی عمق و محوریتی چنان تعیین کننده و رادیکال یافت که غلبه بر آن و بازگشت به یک اصل وحدت که قادر باشد هر دو وجه جهان طبیعی و انسانی را ذیل خود توجیه و بنیاد کند، به ضروری ترین انگیزه ی فلسفه ورزی بدل شد سوبژه ی دکارتی که جوهری عقلانی و ذاتاً عاری از بعد و ماهیتاً متمایز از طبیعت محسوس است، به عنوان بنیاد یقینی شناخت نظری و عامل نهایی عمل اخلاقی، خود را در گسستی ظاهراً پرناشدنی میان حوزه ی مختار روح بشری در یک سو و خلل ناپذیری قوانین ضروری جهان طبیعی ممتد در سوی دیگر آشکار کرد.

تلاشهای عقل گرایان پس از دکارت برای تعیین نسبت میان جوهر اندیشنده (res cognitans) و جوهر ممتد (res extensa) به طور خاص در پی حل مسئله تعارض آزادی و ضرورت بود که معنا می یافت. در این میان اسپینوزا و لایبنیتس هر یک به نوبه ی خود بیشترین تأثیر در شکل گیری سیستمهای ایدئالیستی ای را داشتند که با همین مسئله ی وحدت میان سوبژه ی آزاد و طبیعت قانون مند روبه رو بودند منتها در فضای پسا انقلاب کپرنیکی کانت که تلقی جوهر محور از هستی را پشت سرگذاشته بود.