فلسفه هگل

فلسفه هگل

درباره نویسنده والتر ترنس استیس:

والتر ترنس استیس نویسنده کتاب فلسفه هگل، (17 نوامبر 1886 – 2 اوت 1967) یک کارمند دولتی، معلم، فیلسوف عمومی و معرفت شناس بریتانیایی بود که درباره هگل، عرفان و نسبی گرایی اخلاقی نوشت. او از سال 1910 تا 1932 با خدمات دولتی سیلان کار کرد و از سال 1932 تا 1955 در دانشگاه پرینستون در گروه فلسفه استخدام شد. شهرت او بیشتر به خاطر آثارش در فلسفه عرفان و کتاب هایی مانند عرفان و فلسفه (1960) و تعالیم عرفان (1960) است. این آثار در بررسی عرفان تأثیرگذار بوده‌اند، اما به دلیل عدم دقت روش شناختی و پیش فرض های همیشگی شان نیز به شدت مورد انتقاد قرار گرفته اند.

والتر ترنس استیس در همپستد لندن در یک خانواده نظامی انگلیسی به دنیا آمد. او پسر سرگرد ادوارد وینسنت استیس (3 سپتامبر 1841 – 6 مه 1903) (از توپخانه سلطنتی) و امی مری واتسون (1856 – 29 مارس 1934) بود که در 21 دسامبر 1872 در پونا (پونا) هند ازدواج کردند. . والتر به جای دنبال کردن حرفه نظامی تصمیم گرفت راه مذهبی و فلسفی را دنبال کند. او در کالج باث (1895-1901)، کالج فتس (در ادینبورگ، اسکاتلند) (1902-1904) و بعدها در کالج ترینیتی دوبلین (ایرلند) تحصیل کرد. قصد اولیه او این بود که در دوران نوجوانی خود یک کشیش در کلیسای انگلیکن شود. با این حال، زمانی که در کالج ترینیتی، تحت تأثیر هگل محقق هنری استوارت مکران (1867-1937) (استاد فلسفه اخلاق در کالج ترینیتی) علاقه عمیقی به فلسفه سیستماتیک هگل (1770-1831) پیدا کرد و  در فلسفه در سال 1908 فارغ التحصیل شد.

درباره کتاب فلسفه هگل:

چهل سال از مرگ حمید عنایت، استاد علوم سیاسی، مترجم و متفکر می‌گذرد و ما همچنان مرهون آثار بزرگ و ارزنده‌اش هستیم. دربارۀ پیشینۀ خانوادگی و تحصیلات و آثار او نوشته‌هایی متعدد در دسترس است. وجه ممیز آثار او را می‌توان ترجمۀ آثار مهم، نثر خوش و معادل‌گذاری‌هایی دانست که هنوز کارآمد و آموزنده است. یکی از نمونه‌های آن کتاب فلسفۀ هگل است. این کتاب را سال‌ها پیش خواندم، وقتی دوباره به آن مراجعه کردم از نثر و شیوایی کلام او به وجد آمدم. به‌خوبی می‌دانیم هر اثری، چه ترجمه و چه تألیف، بی‌اشکال و بی‌نقص نیست اما سرشاخ شدن با فلسفۀ هگل و حتی شرح‌هایی که بر آن نوشته شده، کاری سعب و دشوار است. رعایت وفاداری به متن در عین رعایت شیوایی ترجمه نیز از جملۀ این سختی‌هاست.

دریغ که حمید عنایت زود چشم از جهان فروبست و ما را از دوران پختگی اندیشه و آثارش محروم کرد. زندگی پرفراز و نشیب او، چه صبغۀ فرهنگی خانواده و تحصیلاتش در ایران و انگلستان و چه علائق و فعالیت‌های سیاسی‌ و فرهیختگی‌اش، از او متفکری توانمند ساخت که اگر بیشتر زنده می‌ماند بر آثار پربارش می‌افزود.

کتابی که در دست دارید در شرح اندیشۀ هگل اثری کلاسیک است که با وجود گذشت قریب به صد سال از انتشار آن به زبان اصلی، هنوز تجدید چاپ می‌شود و به همین ترتیب در ایران نیز بارها تجدید چاپ شده است. امیدواریم بازنشر این کتاب در قالب و حروف‌چینی امروزین به کار خوانندگان و علاقه‌مندان فلسفۀ هگل و ترجمه‌های حمید عنایت بیاید. 

قسمتی از کتاب فلسفه هگل:

غرض ما نه بیان چیزهایی است که این فیلسوفان آشکارا گفته‌‏اند، بلکه باز نمودن مطالبی است که در عقاید ایشان پنهان است و هگل آنها را همچون هسته‌‏ای از زیر پوست‏ه‌ای ظاهری بیرون آورده و نمایان کرده است. ما تا جایی که مقدور باشد نمی‏خواهیم چیزهایی را در این کتاب بازگوییم که در هر تاریخ معتبری دربارۀ فلسفه می‏توان سراغ کرد. در کار تحقیق میل نداریم که به هر چیز از دیدگاه تاریخ بنگریم؛ ولی خواهیم دید که بنیاد فلسفی افکار هگل همان بنیاد تاریخی است. خواهیم کوشید که ذهن خواننده را با نقل معلومات تاریخی یا گفت‏‌وشنودهایی که خاص درسگاه‏‌های استادان است کمتر بیازاریم.

والاس می‏گوید آنچه هگل در پی آوردنش است آیینی نو یا ویژه نیست، بلکه همان «فلسفۀ کلی» است که از یک عصر به عصر دیگر رسیده، گاه دامنه‌‏اش تنگ و گاه فراخ شده، ولی در همه‏‌حال اصلش ثابت مانده است. این فلسفه بر پیوستگی و تداوم خویش آگاه است و به هم‏گوهری‏اش با آموخته‌‏های افلاطون و ارسطو می‏بالد. ببینیم که این «فلسفۀ کلی» چیست؟ پیداست که مقصود از فلسفۀ کلی تنها فلسفۀ افلاطون و حتی ارسطو نیست.

زیرا دستگاه‌‏های این دو فیلسوف همانا مظاهر خاصی از این فلسفه‏‌اند؛ به‌‏عبارت‏‌دیگر صور خاصی از این فلسفه‌‏اند که به‏‌دستِ افلاطون و ارسطو و در زمانه و کیفی‌ات ویژۀ محیط زندگی آنان پرورده شده‏‌اند. فلسفۀ کلی را می‌‏توان گوهر نهفتۀ اندیشه‏‌های افلاطون و ارسطو دانست. هم این فلسفه است که وجه مشترک عقاید این دو فیلسوف است و هریک از ایشان شیوۀ خاص بینش خود را بر آن افزوده است. این گوهر نهفته بعدها گوهر عقاید هگل نیز گشت.

چنان‏که همگان دانند، ایلیاییان منکر حقیقتِ گردیدن [یا تغیر یا شدن] و چندگانگی [یا کثرت] بودند و می‏گفتند که هستی تنها حقیقت است. فقط هستی است که به‌‏راستی هست. گردیدن هرگز وجود ندارد و وهم است. و هستیْ یگانه است. فقط یگانه است که هست. چندگانگی وجود ندارد و وهم است. جهان موهوم تغیر و چندگانگیْ جهان حسی است. فقط این عالم عادی است که از راه چشم و گوش و دست، و به‏‌طورکلی از راه حواس، به دانش ما درمی‏آید. هستی حقیقی را فقط با چشم عقل می‏‌توان دید، نه با چشم ظاهر. این هستی را نمی‏توان [آشکارا] دید یا دست زد و بساوید.

نه اینجاست و نه آنجا، نه گذشته است و نه حال، فقط با اندیشه و خرد می‏توان بر آن آگاه شد. راست است که پارمنید [این سخن را نقض می‏کرد و] ازجمله می‏گفت که هستی به‏شکلِ گوی و مکان‏گیر است و پیداست که این گفته با رأی پیشین او سازگار درنمی‏آید. زیرا لازمه‏‌اش آن است که هستی مادی باشد تا بتوان آن را با حواس درک کرد. ولی سخن پارمنید دراین‏باره حاصل یکی از آن خام‌‏اندیشی‏ه‌ایی است که طبیعی ذهن ابتدایی است. وی، ناگزیر، هستی را دارای صورتی دیدنی می‏پنداشت و اندیشۀ آدمی نیز هر صورت دیدنی را به‏‌شکلی تصور می‏‌کند. بدین سبب پارمنید در چنبر تناقض‏گویی می‏افتاد. ولی عقیدۀ مخالف به اینکه هستی در زمان و مکان نیست و به حس درنمی‏‌آید، اُسّ اساس تعالیم ایلیاییان است.

آشکار کردن فرق میان احساس و خرد و باور داشتن به اینکه تنها خرد می‏‌تواند حقیقت را دریابد و نه احساس، خصوصیت اساسی همۀ مکاتب ایدئالیست یونانی‏‌مآب و جزئی از همان فلسفۀ کلی است. این فلسفه را می‌‏توان به همان اندازه به هگل منسوب داشت که به ایلیاییان.

راست است که هگل به این جدایی مطلق راست از ناراست و خرد از احساس باور ندارد. به‏‌عقیدۀ او، حتی عالم محسوسات دارای حقیقتی خاص خودش است، ولی این عقیده نیز حاصل تصرف هگل در فلسفۀ کلی است که هنوز برای بحث دربارۀ آن آماده نیستیم.