فقیهان امامی و شهریاران صفوی (جستارهایی در تاریخ تشیع)

پژوهش دربارۀ زندگی شهید ثانی و اهمیت توجه به سنتهای عملی در جوامع شیعه نشین و متداول میان عالمان امامیه در سراسر این تحقیق مورد تاکید قرار گرفته و نشان داده شده که بی توجهی به این مطالب چگونه موجب بدفهمی نصوص تاریخی و نتیجه گیریها نادرست شده است. همچنین برای روشن شدن جنبه‌های مختلف زندگی شهید ثانی، بررسی زندگی شاگردان و مرتبطین با شهید ثانی و خانواده او موضوعی است که می‌تواند موجب روشن شدن جنبه‌های مبهم زندگی شهید ثانی گردد؛ مسئله ای که در تحقیق حاضر تا آنجا که میسر شد، بدان پرداخته شده است، هر چند تحقیق درباره شهید ثانی و اساسا تشیع در شام و منطقه جبل عامل هنوز نیازمند تتبعات و تحقیقات بیشتری میباشد.

نگارنده در دفتری دیگر با عنوان مطالعاتی در تاریخ و فرهنگ عصر صفوی جنبه های تازه از تاریخ صفویه را مورد بحث قرار داده که مراجعه به آن برای فهم برخی مطالب آمده در این دفتر سودمند خواهد بود. امید که مقالات حاضر بتواند پرتوی تازه بر مباحث عصر صفویه بیفکند و سرآغازی برای تحقیقات بیشتر درباره شهید ثانی و حیات دینی عصر صفویه گردد.

سنت شرح حال نگاری و ویژگیهای ادبی آن از مسائل کمتر مورد توجه قرار گرفته است با این حال بررسی ادبیات تراجم نگاری خاصه تک نگاری‌ها برخی خصوصیات‌های خاص حاکم بر این شکل ادبی را نشان می‌دهد خواندن میان سطور مطالب آمده در سنت شرح حال نگاری، علت منطقی ذکر حوادث از میان خیل گسترده ای از حوادث زندگی فرد و وجود نوعی نظم و ارتباط منطقی میان بخشهای مختلف شرح حال که نویسنده در پی نشان دادن برخی مسائل مربوط به فرد مورد بحث میباشد از مسائل مهمی است که در تحلیل چنین آثاری باید مورد توجه قرار گیرد در سنت تک نگاری شیعی آثار اندکی تألیف شده و سنت مذکور تقریبا در میان شیعیان متاخر است.

رسالة أبي غالب الزراري إلى ابنه في ذكر آل اعين تأليف ابو غالب احمد بن محمد بن محمد بن سلیمان زراری شیبانی بغدادی (متوفی ۳۶۸) نمونه‌ای استثنائی در سنت شیعی از قرن چهارم است که در آن ابو غالب زراری شرح حال خود و خاندانش آل زراره یکی از مهمترین بیوتات شیعی را به صورت رساله ای نگاشته و در ضمن آن شرح حال خود نوشت خویش را با ذکر آثاری که سماع کرده را آورده است. اثر اخیر از حیث شرح حال نگاری نمونه‌ای جالب توجه است که در آن ابو غالب زراری شرح حالی خواندنی از خاندان آل زراره با ذکر جزئیات و گاه دشواری‌هایی که برای خود و یا دیگر اعضاء خانواده‌اش رخ داده ارایه کرده است. از جنبۀ دیگر گزارش‌های از مواریث و آثار متداول امامیه در روزگارش که گاه با توضیح فیزیکی آنها همراه است جالب توجه است.

شرح حال خود نوشت عالم نامور امامی رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی مشهور به ابن طاووس (متوفی ۶۶۴) که به تفاریق در ضمن دو کتاب الاجازات لكشف طرق المفازات فيما يخصنى من الاجازات و كشف المحجة لثمرة المُهجة آورده، دیگر نمونۀ مهم از شرح حال خود نوشت است که عالمان امامی تألیف کرده اند ابن طاووس در ابتدای کتاب کشف المهجة به نگارشهای عالمان امامی پیش از خود اشاره کرده که در آثاری را به صورت توصیه نامه برای فرزندانشان تألیف کرده‌اند.