حیدرخان عمواوغلی

حیدرخان عمواوغلی

درباره نویسنده اسماعیل رائین:

اسماعیل رائین نویسنده کتاب حیدرخان عمواوغلی، (زاده ۱۲۹۸ خورشیدی – درگذشته ۱۰ دی ۱۳۵۸ خورشیدی) محقق و مورخ بوشهری بود. کتاب مشهور او فراموش‌خانه و فراماسونری در ایران است. اسماعیل رائین از بدو تأسیس ساواک با شماره رمز ۱۴۹۸ با آن همکاری داشت و بررسی اسناد رائین در بایگانی ساواک نشان می‌دهد که همکاری او دارای طبقه‌بندی بالا (سری) بوده‌است. وی روابط بسیار نزدیکی با اسدالله علم داشت.

در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به استخدام وزارت پست و تلگراف درآمد و به عنوان تلگرافچی مشغول کار گردید، سپس به مطبوعات راه یافت و در مجله تهران‌مصور، آتش، و اطلاعات مقاله می‌نوشت. به دلیل انتشار خبری علیه رزم‌آرا از اطلاعات اخراج و در مجله روشنفکر فعالیت خود را از سر گرفت. قبل از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، با حزب توده همکاری می‌کرد و از طرف حزب به فستیوال جهانی جوانان در بخارست اعزام شد. آثار رائین در ازای دریافت وجه از دربار یا محافل معین بود و اهداف معینی را پی می‌گرفت.

درباره کتاب حیدرخان عمواوغلی:

حیدرخان عمواوغلی تاریوردی (زاده ۱۲۵۹ خورشیدی در گیومری – درگذشته ۵ آبان ۱۳۰۰ در گیلان) مشهور به حیدرخان عمواوغلی انقلابی ایرانی و از فعالان مؤثر جنبش مشروطه ایران و از رهبران حزب کمونیست ایرانبود. پس از به توپ بستن مجلس حیدرخان عمواوغلی عده‌ای داوطلب فدایی را برای مبارزه با محمدعلی شاه و یاری مجاهدین تبریز روانه نمود و خود نیز به تبریز آمد.

حیدرخان عمواوغلی در بسیاری از رویدادهای انقلابی مشروطیت دست داشت: ترور امین السلطان، صدراعظم مظفرالدین شاه، شرکت در نقشه کشتن میرزا علی‌اصغرخان اتابک، بمب انداختن درخانه علاءالدوله، سوءقصد به محمدعلی شاه، کشتن شجاع نظام مرندی با بمب دست‌ساز. تأسیس حزب کمونیست ایران. حیدرخان عمواوغلی طی اولین کنگره خلق‌های شرق در ۱۸ شهریور ۱۲۹۹ ریاست کمیته مرکزی حزب کمونیست جدید را بر عهده داشت.

حیدرخان پس از فتح تهران به فعالیت انقلابی خود ادامه داد. تا این‌که محل زندگی او شناسایی شد. به دستور یپرم‌خان او را تبعید کردند. حیدرخان به روسیه و از آن‌جا به فرانسه و سوئیس رفت و به همکاران لنین پیوست. با شروع جنبش جنگل با آنان تماس گرفت و در اردیبهشت ۱۳۰۰ ه‍. ش، پس از مذاکرات طولانی، امضای توافق بر سر همکاری جدید با میرزا کوچک‌خان را امکان‌پذیر ساخت. پس از اختلافات و کشمکش‌هایی که در جنبش جنگل پیش‌آمد، حیدر خان در یکی از روستاهای گیلان محاصره و توسط میرزا کوچک خان و افرادش به قتل رسید. تاریخ کشته شدن وی را ۵ آبان ۱۳۰۰ مقارن با ۱۸ اکتبر ۱۹۲۱ ذکر نموده‌اند.

قسمتی از کتاب حیدرخان عمواوغلی:

اگر دوران آغاز زندگی حیدر عمواوغلی چون بسیاری از رهبران و كوشندگان انقلاب مشروطیت ایران – چنان که آمد – در پرده‌ای از ابهام و فراموشی پوشیده شده است، زندگی او در دوران بعد و پس از ورود به ایران از روشنایی بیشتری برخوردار است. مخصوصا که در این مورد قسمتی از خاطرات خود حیدر عمواوغلی – قهرمان داستان – را در دست داریم.

مجله دنیا که در بخش پیش به مطالب آن اشاره شد، پس از شرح فعالیت‌های حیدر عمواوغلی در باکو و تشکیل حزب اجتماعیون که وی به عضویت کمیته مرکزی آن انتخاب شد، اضافه می‌کند:

… همکاری با دهقانان و کارگران ایرانی و آشنایی با وضع آنان حیدرخان را واداشت بر این که از راه تشکیل حزب اجتماعیون در ایران، به وطن و به هموطنان خود خدمت نماید. لذا کار مهندسی برق در مشهد را پذیرفت و به مشهد رفت. ولی تبلیغات ۱۱ ماهه‌ی وی در این شهر که مرکز روحانیون ایران و فاقد کارخانه و کارگر بود به نتیجه‌ای نرسید. فقط یک نفر مشهدی را به نام ابراهیم کوزه‌گر با خود هم‌فکر کرد. حیدرخان در موقع اقامت در مشهد اهالی را علیه نیرالدوله مستبد که حاکم مشهد بود، حتی آدم هم شقه می‌کرد، شورانید.

حاکم به ناچار عوض شد، ولی به قول حیدرخان اجحاف ها کماکان ادامه داشت. حیدر خان در سال ۱۹۰۶ به تهران عزیمت نمود و آنجا در کارخانه برق حاج امین الضرب استخدام شد. به زودی حاج امین الضرب کارهای سنگفرش کردن میدان‌های شهر و راه‌ها را به او سپرد. از قراری که خود حیدرخان می‌نویسد همه این کارها به او فرصت و امکان داد که هر روز از صبح تا شام با توده مردم تماس داشته باشد و وضع سخت کشور و مردم را به آنان توضیح دهد و راه چاره را بنماید.