جستجو در تصوف ایران

جستجو در تصوف ایران

درباره نویسنده عبدالحسین زرین‌کوب:

عبدالحسین زرین کوب نویسنده کتاب جستجو در تصوف ایران، ادیب، تاریخ نگار، منتقد ادبی، نویسنده، و مترجم برجستهٔ ایران معاصر است. آثار او به عنوان مرجع عمده در مطالعات تصوف و مولوی شناسی شناخته می شود. وی از تاریخ نگاران برجستهٔ ایران است و آثار معروفی در تاریخ ایران و نیز تاریخ اسلام دارد. این آثار به دلیل بیان ادبی و حماسی تاریخ از آثار پرفروش در میان ایرانیان هستند. زرین کوب بیش از چهار دهه در دانشگاه تهران، ادبیات فارسی، تاریخ اسلام و تاریخ ایران تدریس کرد و پس از انقلاب، با مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی همکاری کرد، از جمله این که ۶۵۰۰ کتاب و مجله را به دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد.

درباره کتاب جستجو در تصوف ایران:

کتاب جستجو در تصوف ایران، در زمینهٔ تاریخ تصوف ایران و شرح احوال صوفیان این دیار به نگارش درآمده است که عمدهٔ مندرجات آن به شرح ذیل می‌باشد: مرده‌ریگ ایران باستانی، مهد تصوف، صوفیهٔ خراسان، خراسان و پیرانش، امام غزالی و برادرش، مکتب بغداد، ماجرای حلاج و شبلی، آرامش در بغداد، باباطاهر و عین‌القضات، پیران پارسی، شعر صوفیه (سنائی و عطار)، دنیای مولانا جلال‌الدین، شعر صوفیه بعد از مولانا، اهل ملامت و فتیان، قلندر و خاکسار.

همان‌طور که در مقدمهٔ کتاب ذکر شده هدف نویسنده از نگارش کتاب، بازنمایاندن ارزش و اهمیت تصوف در افق فرهنگ ایرانی است. زرین‌کوب معتقد است بر رغم پاره‌ای عناصر منحط و آمیخته به خرافات که در جای جای تعالیم برخی از صوفیه به چشم می‌خورد باز تصوف، در زمینهٔ اخلاق و تربیت و در برخورد با واقعیت‌های اجتماعی، بینش و جهش متعالی و انسان‌دوستانه‌ای به یک بخش عمده از فرهنگ ایرانی بخشیده‌است که آن همه را نمی‌توان به خاطر پاره‌ای جهات منفی که درش هست کم‌ارج شمرد. زرین‌کوب بر این باور است که بدون جستجو در تصوف ایران، آشنایی با همهٔ افق‌های ناشناختهٔ فرهنگ ایرانی ناتمام خواهد بود. او حتی دنیای اسلام را نیز در جملهٔ ابعاد گسترده‌ای که دارد بدون شناخت ویژگی‌های این بُعد انسانی آن یعنی تصوف، به درستی قابل ارزیابی نمی‌داند.

قسمتی از کتاب جستجو در تصوف ایران:

اگر درست است که تصوف در دنیای اسلام از زهد و فقر آغاز شد و با عشق الهی و ذوق وحدت وجود و شهود به کمال خویش رسید، ظهور و توسعه آن در سرزمین ایران، در طی قرون نخستین اسلامی، خالی از غرابتی به نظر نمیرسد چراکه ایران به عنوان مهد دیرینه آیین زرتشت با عوالم زهد و فقر آشنایی و توافقی نداشت تا از این حیث آمادگی خاصی برای پرورش تصوف نشان داده باشد. معهذا شک نیست که تعدادی از پیشروان فکر تصوف یا کسانی که قدمای صوفیه آنها را به طریقت خویش منسوب میکرده اند، مثل حسن بصری (وفات حدود ۱۱۰ه)، ابوهاشم کوفی (وفات ۱۶۰)، ابراهیم ادهم (وفات حدود ۱۶۰)، شقیق بلخی (وفات ۱۹۴) و دیگران در ایران قرون نخستین اسلامی به وجود آمده‌اند و این نکته از آمادگی محیط فکری و مادی ایران این ادوار برای پیدایش تصوف حکایت دارد.

در این صورت قسمت عمده این آمادگی که تا حدی نیز به سبب بروز کشمکشهای اجتماعی، برخوردهای شدید طبقاتی و مبارزههای مذهبی و کلامی ایران دوران صدر اسلام حاصل شده است، می‌بایست ناشی از وجود پاره ای زمینه های دینی و عقاید و تقالید کهنه رایج در ایران این ادوار بوده باشد و بی هیچ شک بدون توجه این زمینه ها، آمادگی قلمرو دیرینه ساسانیان را برای رشد و توسعه مبادی و اصول تصوف اسلامی نمیتوان به شیوه معقولی توجیه کرد. البته در بین آنچه ممکن…