تاریخ اندیشه سیاسی غرب 3 (واکنش به لیبرالیسم)

در این جلد اندیشمندان منتقد ليبراليسم در سده‌های نوزدهم و بیستم و بعضا هجدهم مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این جلد، بیش از دو جلد قبلی، به تخصص اصلی و موضوع‌های مورد علاقه نویسنده، یعنی بحث «توده» و «جامعه توده‌ای» و پژوهش درباره جریان‌های راستگرا و محافظه کار در اروپا ارتباط پیدا می‌کند. در اثر حاضر، عمدت چهار جریان فاشیسم، محافظه کاری، ناسیونالیسم و مارکسیسم مورد بحث قرار گرفته‌اند. البته به این همه اکتفا نشده و در کنار آن نویسنده دیدگاه برخی جریان‌های منتقد لیبرالیسم در علوم اجتماعی را نیز به تفصیل مورد بحث قرار داده است که در این میان، فرویدیسم، نخبه گرایی و افکار گوستاو لوبون عمده‌ترین آنها هستند.

به هر حال، کتاب تاریخ اندیشه سیاسی غرب مکللند سبک خاص خود را دارد و ویژگی بارزش این است که برخلاف آثار معمول در این زمینه، اولویت را به تبارهای فکری داده است و اندیشمندان را بر مبنای تبار فکری‌شان برگزیده است. به همین دلیل، انتخاب‌ها، به ویژه در جلد دوم و سوم، بسیار گزینشی صورت گرفته و به کسانی توجه شده که در آثار مشابه کمتر مورد ملاحظه قرار می‌گیرند.

هگل برای معاصران و اخلافش فردی بسیار الهام بخش بود، ولی در مقام یک اندیشمند زندگی بسیار ملال آور و کسل کننده‌ای داشت. تصور انـدیشه اجتماعی و سیاسی قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی بدون هگل ممكن نیست. وانگهی، هگل در طول حیات خود (۱۷۷۰-۱۸۳۱) درباره رویدادهای شگرفی که در حال وقوع بود می‌نوشت، ولی آنها را از نزدیک تجربه نکرد. تنها استثنای مهم وقتی بود که او ناپلئون ـ روح جوان سوار بر اسب ـ را در سال ۱۸۰۶م درینا از نزدیک دید.

فرانسه پس از شکست پروس در نبرد ینا بر آلمان سیادت پیدا کرد. این سیادت زمان زیادی ادامه نیافت. با این حال، ماجرای ینا و رویدادهای پس از آن آلمان را به یکی از بازیگران اصلی تاریخ جهان، به مفهوم هگلی آن، تبدیل کرد. تقریباً کل زندگی هگل به پیشه آموزگاری و پژوهشگری گذشت. او تربیت پروتستانی داشت و در حال و هوای نسبتاً ليبرال جنوب آلمان بزرگ شده بود؛ در آن دوره جنوب آلمان جزء قلمرو دوک وورتمبرگ بود. هگل در زمان سقوط زندان باستیل در توبینگن دانشجو بود (۱۷۸۸-۱۷۹۳).