ایرانیان و اندیشه تجدد
درباره نویسنده جمشید بهنام:
جمشید بهنام نویسنده کتاب ایرانیان و اندیشه تجدد، (زادهٔ ۱۳۰۷) جامعه‌شناس ایرانی است. بهنام استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران تا سال ۱۳۵۷، عضو مؤسسه مطالعات اجتماعی در تهران و بنیانگذار و رئیس دانشکده علوم اجتماعی این دانشگاه بوده است که در سال‌های آخر پیش از انقلاب ریاست دانشگاه فارابی را بر عهده داشت. از آن زمان تا کنون وی مقیم پاریس است و از سال ۱۹۸۱، چندی قائم مقام دبیرکل شورای جهانی علوم اجتماعی در یونسکو بود. او جز نویسندگان تاریخ ایران کمبریج بوده است.
درباره کتاب ایرانیان و اندیشه تجدد:
کتاب ایرانیان و اندیشه تجدد در یک مقدمه و چهار فصل مشتمل در پی پرداختن به روند نوسازی و تجدد خواهی در ایران در فاصله زمانی 150 سال (1820-1979م/1235ق-1357ش) به نگارش در آمده است. نويسنده در مقدمه بحث معتقد است مجموعه انديشه‌ها و رويدادهايي كه از قرن 16 تا 19 ميلادي درغرب پديدار شد، مدرنيته (تجدد) ناميده مي‌شود كه در مشخصه اصلي آن اراده شناخت جهان اراده تسلط بر آن بود.
علاوه بر تحولات عميق دروني خود كشورهاي اروپايي، ابعاد بيروني آن نيز دو گونه منتقل شد. يكي از طريق ايجاد حالت استعماري يعني حضور مستقيم در برخي از نقاط جهان و ديگر از طريق ايجاد حالت نيمه استعماري يا نفوذ مسالمت آميز كه نوعي وابستگي در پي داشت.
اولين برخوردهاي ايرانيان با تجدد از جنگ‌هاي ايران و روس شكل گرفته است يعني شكست ايران در اين جنگ‌ها سرآغاز نوعي آگاهي به ضعف خود و برتري حريف بوده است. اولين اقدامات اصلاحي را شاهزاده‌ها وعوامل حكومت انجام دادند. اين نشان دهنده اين واقعيت بوده كه اولين برخوردهاي ما با غرب در بعد فكري نبوده بلكه تلاش‌هاي فكري آن هم به شكلي ناقص بعدها شكل گرفت.
برخلاف فصل اول كه به رويدادها مي‌پردازد فصل دوم انديشه‌ها را بررسي مي‌كند. در بعد فكري نوع برخورد و موضعگيري در برابر امواج تجدد شكل‌هاي مختلفي داشت. عده‌اي خواستار اخذ و اقتباس تمدن و تجدد بودند. البته همين گروه برخي بر غربي شدن از سرتا پا تأكيد داشتند، اما گروهي ديگر ضمن تأكيد بر حفظ سنن و فرهنگ بومي خواستار اخذ دستاوردهاي فني و صنعتي بودند. در مقابل گروهي نيز به نفي كامل غرب پرداخته و غرب زدگي را نكوهش كردند.
فصل سوم كتاب نيز تحت عنوان فرآيند نوسازي، تجربه مدرنيزاسيون را عمدتا از سال‌هاي 1300 شمسي و روي كارآمدن سلطنت پهلوي بررسي مي‌كند. اين جريان بعد از 1320 نيز به نحوي شتاب‌زده ادامه مي‌يابد كه در نهايت منجر به واكنش‌هايي از سوي طرفداران سنت و سنت گرايان شده و به انقلاب اسلامي 1357 منجر شد. با اين وصف تجربه تجدد در ايران ويژگي‌هاي خاص خود را دارد. از جمله اين ويژگي‌ها اينكه ابعاد مهم تجدد به عنوان يك كليت يكپارچه در نظر گرفته نشد. يعني تمام سعي بر آن بوده كه تحت لواي نوگرايي (مدرنيسم) جنبه‌هاي علمي، فني و تكنيكي آن اخذ شده، در عين حال جنبه‌هاي فرهنگي و فكري طرد يا ناديده گرفته شده است.
از مفاهيم تجدد و مدرنيته نيز معاني ناصوابي برداشت شده، گاهي تجدد را نوسازي، گاهي غرب‌گرايي يا غرب‌زدگي معرفي كرده‌اند. درست است كه زادگاه مدرنيته و تجدد در غرب است، اما در دنياي جهاني شده هر كشوري مي‌تواند تجربه خاص خود را از تجدد داشته باشد و تجدد لزوما غرب‌گرايي نيست. در اين كتاب به نحوي مختصر رويدادها و انديشه‌هاي تجدد خواهي مورد توجه قرار گرفته است، لذا با خواندن اين كتاب مي‌توان به تصويري كلي از رويارويي سنت و تجدد دست يافت.
قسمتی از کتاب ایرانیان و اندیشه تجدد:
در مقدمه کتاب نویسنده با اشاره به این که ابعاد تجدد غربی به دو طریق «وضع استعماری» و «وضع غیراستعماری وابسته به کشورهای دیگر» منتقل شده است، معتقد است که هر چند بین این دو وضعیت شباهت زیادی وجود دارد؛ اما تفاوت‌های سیاسی و اجتماعی و خصوصا فرهنگی به گونه‌ای بود که روند تجدد در کشورهای دسته دوم به شکل دیگری ظاهر شد و دخالت غرب سبب ایجاد نوعی خودآگاهی در میان گروهی کوچک از روشنفکران و فرمانداران ممالک قدیمی شد. نویسنده در ادامه به ارزیابی برخی از کشورهایی که به شیوه دوم تحت تاثیر غرب قرار می‌گیرند (همانند روسیه، چین، ژاپن، عثمانی و ایران) پرداخته و به طور اجمالی، ورودی به اولین برخوردهای ایران با غرب دارد.
“ايران در خواب زمستانی فرو رفته است. حتی کشور گشايی های زودگذر نادر نيز نتوانسته است غرور و بزرگی گذشته را بازگرداند. شهرها از رونق افتاده اند و روستاييان فقير و درمانده اند. نه تنها در زمينه اقتصاد بلکه در زمينه تفکر هم از دوران صفويه به اين سوی خبر تازه ای نيست و سنتز بزرگ تفکر اسلامی يعنی تجديد حيات مکتب اصفهان هم به پايان رسيده است. به قول داريوش شايگان « ما کار خود را به انجام رسانده بوديم و زمان فراغتمان در تاريخ فرا رسيده بود ». اما ناگهان تکانی سخت پديد آمد. جنگ های ايران و روس، عهدنامه گلستان و ترکمانچای. نتيجه اين رويدادها خود آگاهی گروهی از زمامداران و تحصيلکردگان است … »
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.