درآمدی جدید به فرااخلاق

فرااخلاق عرصه طرح پرسشهایی در مورد مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی است. فیلسوفان فرااخلاق در پی تحلیل و بررسی مفاهیمی مثل خوب، بد، درست و نادرست و دیگر مفاهیمی هستند که در گزاره‌های اخلاقی روزمره به کار می بریم. مطالعات فرااخلاقی دامنه وسیعی دارد و شاخه‌های زیادی پیدا کرده است که از آن میان بیشترین مباحث در سه شاخه معناشناسی، هستی شناسی و معرفت شناسی مطرح می‌شوند. به بیان ساده و اجمالی می‌توانیم بگوئیم در حوزه معرفت شناسی راه‌های شناخت این مفاهیم را بررسی می‌کنیم.

از همین اشاره کوتاه می‌توان پی برد که فرااخلاق چه گستره عظیمی از مباحث را شامل می‌شود و بحث‌های فیلسوفان فرااخلاق صرفاً محدود به حوزه فلسفه اخلاق نیست و ناگزیر پای بسیاری از مباحث از شاخه‌های دیگر فلسفه و دیگر دانش‌ها هم به میان می‌آید.

مطالعات اخلاقی در جهان امروز سهم شایان توجهی یافته‌اند و اخلاق در همه حوزه‌های زندگی بشر محل اندیشه ورزی متفکران است. غنای کمی و کیفی آورده‌های فکری اخلاقی در دوره معاصر گواهی بر این مطلب است. در چند سال اخیر نیز اصحاب تحقیق و دانش در کشورمان بیش از پیش به پژوهش‌های اخلاقی توجه کرده‌اند و هم در عرصه ترجمه و هم در عرصه تألیف قلم رانده‌اند و حوزه اخلاق پژوهی به زبان فارسی را پربارتر کرده‌اند. مباحث فرااخلاقی نیز به لطف ترجمه‌های متون فلسفه اخلاق به زبان فارسی راه یافته‌اند.

هدف از نظریه‌های فرااخلاقی جامع، ارائه پاسخ‌های منسجم و سازوار به این نوع پرسش‌هاست. در این کتاب باید مروری کنیم بر رویکردهای اصلی که به پرسش از چیستی اخلاق، دلایل معقول بودن این رویکردها برای دست کم بعضی افراد و مشکلات پیش روی آنها پاسخ‌هایی کلی می‌دهند. شیوه مطلوب برای فهم نظریه‌های فرااخلاقی این است که آنها را عرضه کننده راه‌حل‌هایی برای برخی معضلات بدانیم که در ظرف تأمل انتزاعی‌تر در ماهیت اخلاق مطرح می‌شوند.

از این رو چند فصل نخست کتاب مرور شماری از ایده‌های شهودی است که به مشکلات فلسفی می‌انجامند. به ویژه در سه فصل اول سه مجموعه از معضلات کم و بیش مرتبط مطرح می‌شود که بیشتر نظریات فراخلاقی به گونه‌ای با آنها سر و کار دارند. باید تأکید کنم که معضلات مطرح شده در هر فصل تا حدودی با همدیگر مرتبط هستند. با نظر به اهداف توضیحی آنها را دسته بندی می‌کنم و در هریک از سه فصل ابتدایی چند نوع چالش مطرح می‌شود. چه بسا بتوان وحدتی زیربنایی یافت، اما از طرفی شاید هم چنین وحدتی وجود نداشته باشد.

از مجموعه‌های معضلات سخن گفتم ولی هنوز آنها را مطرح نکرده‌ام. در اینجا باید خلاصه‌ای از آنها ارائه کنم؛ شرح کامل آنها در سه فصل آینده خواهد آمد. هر نظريه فراخلاقی کامل مشتمل بر سه مطلب خواهد بود: (الف) تبیینی از موضوع اخلاق؛ (ب) تبیینی از نقش عملی حکم اخلاقی در راهنمایی افعال افراد در زندگی؛ (ج) تبیینی از چگونگی معرفت ما به آنچه در خصوص اخلاق می‌دانیم.