میان تخت و گور

الیا کازان: «کتابی است منحصربه‌فرد. هرگز رمانی با این حجم از غافلگیری‌های پیوسته و غیرمنتظره نخوانده‌ام. در این کتاب هیچ‌، مطلقاً هیچ‌چیز، خواننده را برای سلسله‌ای از رویدادهای تکان‌دهنده آماده نمی‌کند، رویدادهایی که عملاً مصالح ساختمان رمان‌اند. تنها چیزی که می‌توانم به دیگران بگویم این است که بله! این کتاب را بخوانید تا از شباهت آن با رفتار و سلوک مردمی که با آنها زندگی می‌کنید شگفت‌زده شوید.»

ماجرای کتاب «میان تخت و گور» از زبان برده‌ای اهل اتیوپی به نام سلیمان است که بعد از فروخته شدن به قصرِ یک سلطان عثمانی، خواجۀ حرمسرای سلطان می‌شود. وقایع کتاب در استانبول قرن هفدهم میلادی اتفاق می‌افتد. سلیمان که سخت به سلطان خود وفادار و میان احساس حقارتِ برآمده از بردگی و احساس قدرت برآمده از نزدیکی به سلطان و اِعمال خشونت بر زنان حرمسرا و غرورِ ناشی از دانشی که به‌واسطۀ آن خود را از زنان زیردستش و غلامان و فرودستان دربار سَرتر می‌داند، در نوسان است، شرح زندگی‌اش در قصر سلطان را نوشته و دست‌نوشته‌های او را بعدها مورخی آلمانی در آرشیو دانشگاه استانبول یافته است.

لیوانلی در کتاب «میان تخت و گور»، از خلال نقل داستان خواجه‌ای که مخلوق تخیل اوست، به زیر پوست قدرت نقب می‌زند و جنگ قدرت را، که جنگی خون‌بار و هولناک است، به نمایش می‌گذارد. ماجرا از این قرار است که مادر سلطان، که زنی جاه‌طلب است، وقتی احساس می‌کند که به‌واسطۀ دلباختگی سلطان به یک زن، دارد سلطه‌اش را بر قصر از دست می‌دهد، سلطان را از سلطنت خلع و او را زندانی می‌کند و نوۀ هفت‌ساله‌اش را بر تخت می‌نشاند. در ایامی که سلطان در حبس است، سلیمانِ خواجه مأمور خدمت به اوست.

در ادامۀ کتاب «میان تخت و گور» می‌بینیم که امکانی فراهم می‌شود که سلطان دوباره قدرت را تصاحب کند. این اما مستلزم آن است که سلطان، پسرش را که بر تخت نشسته است، بکشد. اکنون سلطان باید میان مرگ خود و قتل فرزندش دست به انتخاب بزند و این همان کشمکش میان وجدان و خواستِ قدرت است؛ کشمکشی که از مضامین اصلی کتاب است.