مشروطه ایران به روایت آرشیو عثمانی
درباره نویسنده حسن حضرتی:
حسن حضرتی نویسنده کتاب مشروطه ایران به روایت آرشیو عثمانی، نویسنده، مترجم و دانشیار تاریخ دانشگاه تهران است که از او آثار چندی دربارهٔ تاریخ ایران و اسلام منتشر شده‌است. او در ۲۲ اسفند سال ۱۳۴۹ خورشیدی در مرند متولد شد. او مدرک کارشناسی تاریخ خود را از دانشگاه شهید بهشتی، و مدرک کارشناسی ارشد، و دکترایش ر از دانشگاه تهران اخذ کرده‌است.حضرتی در سال ۱۳۷۱ دوره کارشناسی خود در رشته تاریخ را در دانشگاه شهید بهشتی به پایان رسانده و برای ادامه تحصیل، راهی دانشگاه تهران شد. در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و در سال ۱۳۷۳ از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خویش با عنوان «نقش سیاسی و اجتماعی نقشبندیان در قرن نهم هجری» به راهنمایی شیرین بیانی و مشاوره احسان اشراقی دفاع کرد.
او در سال ۱۳۸۴ با دفاع از رساله دکتری خویش با عنوان «اصلاحات و تحول اندیشه سیاسی عثمانی؛ مطالعه موردی: مدحت پاشا» به راهنمایی محمدتقی امامی خویی و غلامحسین زرگری نژاد و مشاوره محمدابراهیم باستانی پاریزی و عطا الله حسنی دکتری در تاریخ اسلام گرفت. علاوه بر این، او در کلاس هاشم آقاجری حضور داشته‌است. کتابش تحت عنوان مشروطهٔ عثمانی در ششمین دورهٔ جشنوارهٔ فارابی حائز رتبهٔ برتر شد.
درباره کتاب مشروطه ایران به روایت آرشیو عثمانی:
گنجینۀ گران‌سنگی از اطلاعات ذی‌قیمت در اسناد ترکی آرشیو عثمانی دربارۀ تاریخ ایران وجود دارد که هنوز محققان از آنها بی‌اطلاع‌اند. قرارگرفتن این اسناد در اختیار پژوهشگران ایرانی می‌تواند به تحقیقات تاریخی در کشورمان کمک شایانی کند. اسنادی که در این کتاب در اختیار خواننده قرار گرفته است، اسناد آرشیو عثمانی با محوریت مشروطۀ ایران و کوشش‌های تجددگرایانۀ ایرانیان استانبول است.
پایه‌گذاری آرشیو دولتی در دورۀ عثمانی به اهتمام صفوتی پاشا (وزیر مالیه) در سال 1845 م. در عهد تنظیمات اتفاق افتاد. در سال 1846 م. با ایجاد «نظارت خزانۀ اوراق» هستۀ نخستین آرشیو عثمانی شکل گرفت. با انتصاب سیدحسن محسن افندی به عنوان ناظر خزانۀ اوراق در سال 1849 نخستین گام‌ها در تأسیس آرشیو مدرن در عثمانی برداشته شد.
مهم‌ترین کار او تنظیم و اجرای «نظام‌نامۀ خزانۀ اوراق» بود. از حیث محتوایی آرشیو ملی ترکیه دارای دو بخش است: الف) بخش آنکارا که اسناد مربوط به دورۀ جمهوری در آن نگهداری می‌شود؛ ب) بخش استانبول که اسناد مربوط به دورۀ عثمانی یعنی تا سال 1923 در آن قرار دارد و این بخش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. موجودی آرشیو عثمانی حدود صد میلیون برگ سند، 326 هزار دفتر و مجموعه‌ای از عکس‌ها و نقشه‌های تاریخی است. بیش از سی هزار پرونده دربارۀ روابط ایران و عثمانی در آرشیو ترکیه وجود دارد.
این کتاب، گزارشگر تحولات مشروطۀ ایران و تلاش‌های تجددخواهانۀ ایرانیان از دریچۀ نگاه دولت عثمانی است. با خوانش و ترجمۀ اسناد ترکی آرشیو عثمانی، این اثر داده‌های نویی را در اختیار مشروطه‌پژوهان قرار می‌دهد. اتفاقی که برای نخستین بار رخ می‌دهد؛ زیرا آنچه تاکنون از آرشیو عثمانی استخراج و انتشار یافته، عموماً اسناد فارسی بوده و کسی به سراغ اسناد ترکی نرفته است.
اسناد ارائه‌شده آگاهی‌های بکر و سودمندی دربارۀ مواضع علمای ایران و نجف دربارۀ مشروطۀ ایران، مسائل، تلاش‌ها و محدودیت‌های روزنامه‌های فارسی‌زبان استانبول، مواضع دولتمردان ایران و و عثمانی دربارۀ مشروطۀ ایران و حمایت‌ها و کارشکنی‌های آنها، اتفاقات تبریز، ارومیه، بوشهر، رشت و دیگر شهرهای ایران و عملکرد دولت‌های ایران، روسیه، عثمانی و انگلیس دربارۀ این اتفاقات، گزارش‌های سفارت عثمانی در تهران، مساعی ایرانیان استانبول برای تقویت جریان مشروطه‌خواهی در ایران و کوشش آنها برای برقرار ارتباط با مجاهدان تهران و تبریز و دیگر شهرها و نیز پشتیبانی فکری و اقتصادی آنان از مجاهدان مشروطه در داخل ایران به دست می‌دهند.
شیوۀ کار نویسنده در این کتاب در آرشیو عثمانی مبتنی بر جستجوی عمومی و جستجو در پرونده‌ها و پوشه‌ها بوده است. در این کتاب 111 سند از میان حدود دویست سند گلچین شده است. زبان اسناد اغلب ترکی عثمانی است. چند سند فارسی هم بازخوانی شده‌اند که به صورت موردی در پانوشت به زبان آنها اشاره شده است. برای همۀ اسناد شکل و قالب ثابتی در نظر گرفته شده است. همچنین برای همۀ اسناد موضوع و شماره انتخاب شده تا امکان جستجو برای محققان راحت‌تر باشد.
قسمتی از کتاب مشروطه ایران به روایت آرشیو عثمانی:
با بروز هرج و مرج دهشتناک در ایران و اشغال آن به دست یک نیروی اجنبی، ممالک این محروسۀ شاهانه در منطقۀ بزرگ آناطولی، می‌تواند دچار مخاطرات عظیم بشود. با اشراف بر این موضوع و با آرزوی اینکه چنین هرج و مرجی جامۀ عمل نپوشد، تمام تلاش و اقدامات لازم را انجام خواهیم داد تا از وقوع این حوادث جلوگیری بشود.
سفرای دولت‌های مختلف که از وخامت اوضاع، دچار خوف شده بودند، به سبب تقدم و ریاست چاکر، نزد این حقیر جمع شده و برای حفظ امنیت سفارتخانه‌ها و همچنین بازگرداندن قزاق‌هایی که در اختیار سفرا بودند، خواستار حضور در نزد شاه و انجام اقداماتی در این باره شدند. از این‌رو این حقیر را به همراه سفرای اتریش و فرانسه برای انجام این مأموریت انتخاب نمودند. چاکر برای‌اینکه اذهان سفرا را به عاقبت مسئلۀ اشغال معطوف کنم از زاویۀ انسانیت و مدنیت از سفرا سؤال کردم که آیا آمادگی دارید برای جلوگیری از سفک دماء ـ‌که با شرایط پیش‌آمده امکان نزدیک شده است ـ اقدامات مشترک و تأثیرگذاری انجام دهیم؟
با توجه به اینکه سفیر روسیه و وزیر مختار دولت انگلیس اعلام کردند که دستورات و اوامر مخصوص و ویژه‌ای را از سوی دولت‌های متبوعشان دریافت می‌کنند، بدین جهت هیئت سفرا از انجام اقدامات مشترک در این خصوص صرف‌نظر کردند. بر اساس قراری که هیئت سفرا گذاشته بودند، روز بعد با دو سفیر مذکور پیش شاه رفتیم و از وی دربارۀ حفاظت از سفارتخانه‌ها و بازگرداندن قزاق‌ها، مکتوبی طلب نمودیم که مورد درخواست هیئت بود و مورد موافقت شاه هم قرار گرفت. بعد به نوبۀ خود بر مبنای اسباب معروضه از نتایج وخامت‌بار سفک دماء که احتمال وقوع آن شدت یافته بود، سخن رانده و به شاه توصیه نمودم تا حدّ امکان مانع از وقوع چنین رخدادی بشود. با این اقدام چاکرانه، به رغم برداشت‌های مختلف، ذهنیت مثبیت دربارۀ دفاع و همدلی سلطنت والا[ی عثمانی] در ایران به وجود آمد.
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.