سه رئیس‌جمهور روحانی

کتاب «سه رئیس‌جمهور روحانی» نوشته حمیدرضا اسماعیلی، بخشی از تاریخ اندیشه سیاسی ایران در سه دهه نخست پس از انقلاب اسلامی است. این اثر با پرداختن به اندیشه سیاسی سه رئیس‌جمهور روحانی، از سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۴، فضای کلی آن سه دوره را نیز بازتاب داده است.

از ویژگی‌های کتاب حاضر این است که اندیشه را بر اساس شرایط زمانه و بافت تاریخی آن مطالعه کرده و در نهایت نیز با لحاظ کردن تفاوت‌های موجود، به مقایسه آن‌ها با یکدیگر پرداخته است. پژوهش حاضر، در امتداد بررسی اندیشه سیاسی نیروهای مذهبی ایران، از مشروطه به این سو، قرار دارد و از این جهت نگاهی نیز به تحولات اندیشه سیاسی نیروهای مذهبی در دوران پیش از انقلاب اسلامی داشته است.

موضوع اصلی کتاب حاضر تحلیل رابطه دین و سیاست در اندیشه و عقاید سیاسی سه رئیس جمهور روحانی در سه دهۀ نخست جمهوری اسلامی در ایران است و می‌کوشد با بررسی منابع و آثار موجود، اندیشه و آرای سیاسی آنان را در این مسئلۀ تدوین و آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کند.

از مشروطه تا انقلاب اسلامی، جامعه ایران شاهد تحولات عمیقی در رابطه دین و سیاست بود که آثار خود را در اندیشه سیاسی علمای شیعه برجا نهاد. بخش مهمی از مسئله‌ها و موضوع‌های مهمی که روحانیان پس از انقلاب با آن مواجه بودند، میراث همین تحولات بود. نظر به این واقعیت و اینکه اندیشه از یک سو در واکنش به اندیشه‌های پیشین و از سوی دیگر در واکنش به شرایط و اوضاع وقت پدید می‌آید، نگارش این فصل را ضروری می‌سازد.

فصل حاضر به بازخوانی سریع تحولات اندیشه سیاسی علمای معاصر می‌پردازد و چگونگی دنیوی شدن جامعه ایران را در این دوره توضيح می‌دهد. اما پیش از آن لازم است به چند نکته مهم درباره رابطه دین و سیاست در جامعه ایران در آستانه مشروطه اشاره شود.

اول. از دوران صفویه همیاری روحانیان شیعه و دولت مردان قوت گرفت. با اقدام‌هایی که پادشاهان صفوی انجام دادند، مذهب شیعه در ایران رشد کرد و علما توانستند بیش از پیش به لایه‌های عمیق زندگی اجتماعی و خصوصی ایرانیان نفوذ کنند…