سفرنامه میرزا حسن خان

الفراریه  شرح سفر یا فرار میرزا حسن‌خان نوه میرزا فتحعلی خان صاحبدیوان ، نبیره  فتحعلی‌شاه قاجار از تهران در مسیری انحرافی یا فرعی به‌طرف آذربایجان، طی بیست و سه روز از تاریخ ۱۰ رجب تا ۳ شعبان ۱۳۰۱هجری قمری به همراه پسر عموی صدراعظم وقت، جناب مستوفی الممالک می‌باشد. سفرنامه‌ای‌که نه تنها از نظر تعداد، تک نسخه‌ای و منحصر به فرد می‌باشد بلکه از نظر دلیل و موضوع و اتفاقات رخ داده در حین این سفر نیز عجیب و منحصر به فرد می‌باشد میرزا حسن‌خان نام که به گفته خویش، در تهران روزها را به بطالت می‌گذرانده است، از پدر خویش، میرزا حسین‌خان موتمن‌الملک، توقع حکومت یکی از مناطق یا نواحی تحت سیطره ایشان، بوشهر را داشته که با مخالفت از سوی ایشان مواجه می‌گردد.

جواب رد پدر چنان تند و قاطع بود که الفراریه نتیجه همین عصبانیت و واکنش سریع پسر می‌گردد و نام سفرنامه خویش را الفراریه می نامد. این سفرنامه برآوردی کلی از اوضاع اقتصادی و اجتماعی آن دوران را در اختیار ما قرار می‌دهد.ایشان هر اتفاقی را با جمله‌ای عربی یا فارسی یا شعری زیبا مزین نموده است.