دین مردمی (رویکردی انسان‌شناختی به حیات دینی مردم در ایران)

در این نوشتار بر وجوهی از منطق دینداری عامه تأکید شده که تأثیری مبنایی برای شکل‏گیری درک مردم از امر قدسی دارند. نکته مهمی که در این منطق گفتمانی وجود دارد، این است که تجربه و تجلی امر قدسی مردمی گاه با روایت و معیارهای نخبگان سنتی دین و آنچه آنها معقول و مقبول می‏‌دانند، تفاوت می‏‌کند. چنار خونبار الموت که در روز عاشورا از آن خون می‌چکد، ماجرای معجزه تنور مبارکه در اطراف اصفهان، خون مهرهای کربلا که در دست خانواده‏ای در تربت جام هستند و ظهر عاشورا از آنها چند قطره خون می‌‏آید یا مجموعه عظیمی از درختان مقدس در شهر و روستاهای ایران و حتی امامزاده‌‏های مستند و غیر مستندی که مردم به آنها باور دارند و از آنها حاجت گرفته‌‏اند، بیان‏‌کننده اشکالی هستند که برای مردم صادقند و برای علما خرافه به‏‌شمار می‌‏آیند. با این تفاوت که هرکس دارایی خودش را درست می‌‏داند، اما تفاوت آدم‏‌ها بر تحمیل صحت و حقیقت باورهای خودشان با دیگران، متفاوت است.