در جستجوی رستگاری

در جستجوی رستگاری

درباره نویسنده شفیق نزار علی ویرانی:

شفیق نزار علی ویرانی (Shafique Virani) نویسنده کتاب در جستجوی رستگاری، استاد ممتاز مطالعات اسلامی در دانشگاه تورنتو، مدیر و بنیانگذار مرکز تمدنهای جنوب آسیا و رئیس سابق گروه مطالعات تاریخی است. وی پیش از این در دانشکده دانشگاه هاروارد در گروه سنسکریت و مطالعات هند و رئیس علوم انسانی جهانی در دانشگاه زاید در امارات متحده عربی بود. وی پس از کسب درجه ممتاز مشترک در مطالعات دینی و مطالعات خاورمیانه و کارشناسی ارشد در مطالعات اسلامی در دانشگاه مک گیل در مونترال، دوره کارشناسی ارشد و دکترای خود را در دانشگاه هاروارد در زبان‌ها و تمدن‌های خاور نزدیک به پایان رساند. او سخنرانی‌هایی در پنجاه کشور جهان داشته‌است. سازمان ملل با توصیف وی به عنوان «یک بیننده»، او را به خاطر تقدیم تلاشهایش «در جهت گسترش مرزهای دانش و رفاه بشریت» مفتخر کرد.

درباره کتاب در جستجوی رستگاری:

رابرت ویسنوسکی، مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل: «شفیق ویرانی به‌منظور تشریح این مسئله که شیعیان اسماعیلی در هنگام یورش مغول در قرن سیزدهم میلادی/هفتم قمری، چگونه جان سالم به در بردند، طیف گسترده‌ای از منابع به زبان‌های مختلف جنوب و جنوب غرب آسیا را به کار می‌گیرد. برخی از این منابع اطلاعات تاریخی مفیدی را صرفاً به‌صورت غیرمستقیم فراهم می‌کنند. در واقع، بزرگ‌ترین دستاورد ویرانی، شکافتن معنی مسئله‌ای است که حل‌نشدنی به‌نظر می‌رسید. در نتیجه، این اثر در بازسازی تاریخ اسماعیلیان در قرون میانه، علمی، مؤثر، دقیق و تکان‌دهنده است.»

علی آسانی، نویسندۀ «خلسه و روشنگری: ادبیات مذهبی اسماعیلیان آسیای جنوبی»: «این اثر، یک بازسازی استادانه از تاریخ اسماعیلیان ایران است، اقلیتی شیعی که در قرن سیزدهم میلادی/هفتم قمری به‌دلیل شکنجۀ شدید به‌ناچار مخفی شدند. در واقع، دستیابی به اطلاعات مستند دربارۀ اسماعیلیان به‌دلیل تخریب کتابخانه‌ها و همین‌طور لکه‌دار شدن شهرتشان به‌واسطه تبلیغات خصمانه دشوار است. اما شفیق ویرانی با تلاش‌های ستودنی و طاقت‌فرسا از طریق بررسی آرشیو و مطالعۀ دقیق منابع تاکنون ناشناخته، روایت‌های سنتی دربارۀ تاریخ جماعت اسماعیلیان را به‌طرز چشمگیری بازنگری کرده است.»

قسمتی از کتاب در جستجوی رستگاری:

تعداد زیادی از افراد، زمان باارزش خود را در اختیار من نهادند. منابع و دانش گسترده آن‌ها مرا در نوشتن این کتاب یاری داد. در مراحل اولیه کار، زمانی که بنیان و شالوده این اثر فراهم شد، روی متحده، دانش خود درباره چگونگی مواجهه با تاریخ را در اختیار من قرار داد. رابرت ویسنوسکی، در باب ملاحظات فلسفی با من گفتگو کرد. ویلر تکستون با نظریات عالمانه‌اش در حوزه ادبیات مرا تهییج و تشویق کرد. همچنین از احمد مهدوی دامغانی، که در هزارتوی پیچیدگی‌های متعدد متون قرون میانه دست مرا گرفت، قدردانی می‌کنم. باید به‌طور ویژه از علی آسانی به پاس حمایت‌های مستدام و نظریات گران‌بهایش در جریان نوشتن این کتاب و همین‌طور خوانش هوشمندانه و دقیق پیش‌نویس اولیه این اثر تشکر کنم.

در طول دوره پژوهشم، یک سال به‌یادماندنی را در موسسه مطالعات اسماعیلی در لندن گذراندم. از مدیر و مسئول سابق این مجموعه، عظیم نانجی، قدردانی می‌کنم که نه‌تنها اقامت من را با حمایت‌های بی‌دریغ تسهیل نمود، بلکه با مهر بی‌بدیل خود آن روزها را بسیار دلپذیر و به‌یادماندنی کرد. به دور از هیچ اغراقی مدیون و مرهون زحمات کتابداران این موسسه هستم. یقیناً بدون کمک‌های بی‌دریغ آن‌ها، این پژوهش ناتمام می‌ماند. دانکن هالدن، هرگز از کمک کردن به من در یافتن منابع گمنام دریغ نورزید. دانش گسترده النور مرچنت در دست‌یابی به نسخه‌های خطی در میان آرشیوها و مجموعه‌های موسسه مطالعات اسماعیلی بسیار مهم بود. هرگاه از غوطه‌ور شدن در تفکر و مطالعه مستمر نسخه‌های خطی احساس خمودگی و خستگی می‌کردم، فنجان چای داغ و بشقابی از شیرینی از دستان خدیجه لالانی جان تازه‌ای به من می‌داد. لالانی محیط کتابخانه را به یک فضای فوق‌العاده برای مطالعه تبدیل کرده بود.

کتابداران دانشگاه هاروارد در کمبریج ماساچوست و دانشگاه زاید امارات متحده عربی، به‌خصوص کسانی که در بخش امانت کتاب کار می‌کردند، فوق‌العاده بودند. می‌خواهم از بانی برنز از دانشگاه هاروارد و اندرو نیکلسون و جرالد رم، ماگدا بیسادا از دانشگاه تورنتو که مرا به دنیای سیستم مطالعات جغرافیای آشنا کردند، تشکر و قدردانی کنم. یقیناً بدون کمک آن‌ها، قادر نبودم نقشه‌های این کتاب را طراحی کنم. همچنین از آقای علیخان نیکی که در تهیه نقشه‌ها و جداول فارسی مرا یاری رساند، کمال تشکر را دارم. این کتاب با مشاوره‌های بصیرانه و اطلاعات با ارزش بسیاری از محققان برجسته ازجمله عزیز اسماعیل و جلال بدخشانی فراهم شده است. از فرهاد دفتری، هرمان لندولت، ویلفرد مادلونگ و پائول واکر که با وجود مشغله فراوان آخرین پیش‌نویس این کتاب را مطالعه نموده و مرا از عقاید نافذ و دانش بیکران خود بهره‌مند کردند، کمال تقدیر و تشکر را دارم.

در طول این سال‌ها، همیشه دانش برتر و عالی آن‌ها را تحسین کرده‌ام و به حمایت‌ها و نقطه نظرات سازنده‌شان مدیونم. باید به‌طور ویژه از جناب فقیر محمد هونزائی و خانم رشیده هونزائی که از همان ابتدا با محبت‌های بسیار به من کمک کردند، تشکر کنم. آن‌ها با وجود مشغله بسیار، همیشه دلسوزانه به من کمک می‌کردند. هونزائی به برکت دانش و تخصص گسترده خود توانست بسیاری از عبارات مبهم و گیج‌کننده درون نسخ خطی را که با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کردم، درک کند. خانم هونزائی با هوشیاری مرا از به‌کارگیری غلط بسیاری از کلمه‌ها نجات داد. هردوی آن‌ها مرا با عشق و آغوش باز پذیرفتند و هرگز نمی‌توانم به‌طور کامل قدردانی خودم را نسبت به آن‌ها ابراز کنم. علاوه بر این، دوستانم حسین رشید، سید اکبر حیدر و سونیل شرما همراه همیشگی من بودند.

به‌طور ویژه به پدر و مادرم، خواهر و برادرم مدیونم که همیشه در کنار من بودند و همواره مرا تشویق و حمایت کردند. هر روز در این فکرم که چقدر خوشبختم که آن‌ها را در زندگی‌ام دارم. همین‌طور از «مجله انجمن شرق‌شناسی آمریکا» سپاسگزارم که اجازه داد بخش‌هایی از کتاب را برای چاپ مقاله‌ام با عنوان «بازگشت عقاب: شواهد ادامه فعالیت اسماعیلیان در الموت و در مناطق جنوب دریای خزر پس از فتوحات مغول» استفاده کنم که در فصل دوم این کتاب آمده است. در پایان، می‌خواهم از وزارت فرهنگ ایران، بنیاد میراث ایران، مرکز مطالعات اسماعیلی، جایزه رساله انجمن تحقیقات خاورمیانه به نام مَلکم هـ. کِر، بنیاد ایران‌شناسی، جایزه یادبود انتشارات ایلس لیچتن در دانشگاه هاروارد و بنیاد وایتنیگ، برای حمایت مالی و غیرمالی آنان تشکر کنم، چون در غیر این صورت انتشار کتاب غیرممکن بود.