خدا و منطق در اسلام خلیفه‌گری وحی از عقل

بسیاراند کسانی که نقش عقل را در تاریخ اندیشه ورزی اسلام نفی کرده‌اند یا نقش مرکزی آن را دست کم گرفته‌اند. در روزگار پریشان ما برخی از نویسندگان غیرمسلمان اسلام را یک نیروی ذات ضدعقل می‌بینند، و در این باب به ناتوانی مفروض اسلام در سازگاری با جهان مدرن اشاره می کنند: «کار از کجا خراب شد؟» از رونق گرفتن کیش شهادت، تبلیغ پرسروصدای نمونه های اجرای احکام (جزایی اسلامی سخن به میان می آورند، و بدگمانی سکولاریسم امروزی از ناتوانی دین در سازمان دادن به اصول زندگی انسان به ویژه زندگی سیاسی – اجتماعی بشر) را به رخ می کشند. در داخل اسلام نیز نسبت به نقش عقل در علوم دینی پیوسته انتقادهایی صورت گرفته است.

رونق ادبیات حدیثی، همانگونه که خواهیم دید، تاحدی در واکنش به رشد عقل باوری نخستین در فقاهت اسلامی آغاز شده بود. ابن تیمیه پیشاهنگ بزرگ بنیادگرایی قرن چهاردهم میلادی از حضور عقل در ذهنیت اسلامی نفرت داشت. در عصر حاضر فقیهان سنتی به خاطر اصول پیچیده ای که در استدلال فقاهتی دارند، از سوی دو دسته از اسلام گرایان سرزنش می شوند: مدرنها اصول فقاهت آنان را، تا حدی به حق، فرسایش یافته و ناکارا می انگارند؛ و سخنگویان احیای اسلامی که سخت زیر نفوذ متن قرآن وحدیث، و انتقادات ابن تیمیه هستند، نیز همین گونه می اندیشند.

دغدغه نویسنده در این کتاب منطق ایده‌های اصلی فرهنگ اسلامی است که با پیامبر اسلام و نسل نخستین مسلمانان آغاز گردید و بی‌وقفه به سوی وضعی رانده شده که دانش دین را در زمینه‌ای عقلانی قرار دهد، و با خردورزی اصولی انبوه داده‌هایی را که در اصل خردناپذیراند، انتظام عقلانی دهد. این کتاب بحث و برهان من برای بیان این گزاره است.