ترکان ایران و ایران ترکان

قسمتی از کتاب ترکان ایران و ایران ترکان:

 سال قبل، مدتی پیش از ظهور اسلام و سپس گسترش این دین در خاورمیانه، ایران، هند، ماوراءالنهر و آفریقا، مردمان سرزمین‌های میان دو رود آمودریا و سیردریا دولتی متشکل و واحد نداشتند. از خوارزم تا بخارا، از سمرقند تا چاچ (همان تاشکند کنونی) و بلخ، بر هر شهری شاهی بومی و درباری کوچک حکم میراند، و در نواحی کوچکتر اطراف، هر امیرنشین شاهزادگان و حاکمان خویش را داشت. آنها در عین رابطه نزدیک با یکدیگر، همزمان رقیب و گاه دشمن نیز بودند. اکثر مردم به زبانهای سغدی، خوارزمی باستان و دیگر لهجه های ایرانی شرقی تکلم می کردند. در سمت بلخ، پامیر و افغانستان کنونی برخی دیگر از گویش‌های ایرانی شرقی رایج بود.

اقلیتی ترک زبان هم وجود داشتند که احتمالا در عهد ساسانیان به ماوراءالنهر آمدند. منظور از «زبانهای ایرانی شرقی» فارسی کنونی نیست. فارسی امروزی تنها یکی از ده‌ها زبان و لهجه خانواده زبان‌های ایرانیک، اما بزرگترین آنها و تنها زبان ایرانی است که در تحول تاریخی از دوران باستان دوام آورد. زبان‌های ایرانی به چندین زیرگروه تقسیم می‌شوند. در گروه ایرانی شرقی باستان: زبان اسکیتی یا سکایی، در گروه ایرانی شرقی میانه: زبان‌های باختری یا بلخی، سغدی، خوارزمی، ختنی، توموشقی، سکایی میانه و سرمتی، و در گروه ایرانی شرقی معاصر: زبان‌های پشتو (شامل شاخه های مختلف آن و از جمله وایتسی) و پامیری (شامل يزغلامی و ونجی، شغنی – روشنی، اشکاشمی، وخی، بدگه و منجی).