تاریخ عقاید اقتصادی

جهان بینی به مفهوم نظریۀ شناخت جهان تکیه‌گاه فکری مکاتب اقتصادی است. از آنجا که انسان محور اصلی جامعه بشری است جهان بینی به طور کلی طرز نگرش بنیانگذاران مکاتب اقتصادی به انسان ماهیت و انگیزه رفتار اقتصادی او در جوامع انسانی است. از این رو جهان بینی باز یا آزاد بر احترام گذاشتن به انسان و ارزش‌های انسانی و آزادی‌های اقتصادی برای انسان تأکید می‌کند. مکتب اقتصادی مجموعه‌ای هماهنگ از مبانی فکری در قالب جهانبینی آن نظریه‌ها و تدابیر اقتصادی است که با توجه به ارزش‌های موردنظر مکتب به منظور حل مشکلات اقتصادی جامعه یا وصول به اهداف معین در آن مکتب شکل می‌گیرد.

در این کتاب جهان‌بینی‌ها و اصول فکری آنها تبادل و مقایسه آراء فکری مکاتب اقتصادی و سیر اندیشه‌های اقتصادی از جهان باستان یونان و روم قدیم تا دوره معاصر مورد بررسی قرار گرفته است بدین ترتیب که هر مکتب اقتصادی برحسب اولویت تاریخی به ترتیب از دور به نزدیک معرفی شده و سپس نظریه ها و سیاست‌های اقتصادی آن مکتب با استفاده از آثار اصلی بنیانگذار آن مکتب و پیروانش تحلیل نقد و ارزیابی شده است از سوی دیگر در این کتاب از رویکرد رایج و متداول «مکاتب اقتصادی» به مفهوم بالا استفاده شده است که هدف اساسی آن بررسی تاریخی روش شناسی نظریهٔ اقتصادی در هر مکتب اقتصادی و بنابراین نشان دادن تغییرات متدولوژیک در سیر تاریخی خود در تاریخ علم اقتصاد است.

در تاریخ عقاید اقتصادی، تدوین مبانی علم اقتصاد به سال ۱۷۷۶ میلادی باز می‌گردد، یعنی زمانی که آدام اسمیت اسکاتلندی بنیانگذار علم اقتصاد و مؤسس مکتب کلاسیک، کتاب معروف ثروت ملل خود را به رشته تحریر درآورد. کتاب اسمیت برای اولین بار در سالی چاپ شد (۱۷۷۶) که آمریکا هم به طور همزمان اعلام استقلال سیاسی کرد و بیانیۀ استقلال از سوی انقلابیون آمریکا به امضا رسید. این شاید یک تقارن اتفاقی باشد ولی دو دلیل مستند و متداول در آن زمان وجود داشت: ۱- افراد معمولاً بهترین تلاش‌ها را برای رسیدن به منافع شخصی خود انجام می‌دهند بدون آن که دست سنگین دولت راهنمای فعالیتهایشان باشد. ۲- فلسفۀ سیاسی زمان مبانی فکری اقتصاد بازار و جامعه بازتر را به طور کلی فراهم کرد.

اسمیت در این کتاب برای اولین بار اصول و قوانین اقتصاد غرب را به صورت علمی متناسب با زمان خویش تدوین کرد از این لحاظ عمر تاریخی «علم» اقتصاد به صورت یک دانش مدوّن و یکی از جوانترین شاخه‌های علوم اجتماعی یا انسانی تا سال ۲۰۱۳ میلادی ۲۳۷ سال است. اما اگر به تاریخ اندیشه‌های اقتصادی با دیدگاه وسیع‌تری بنگریم، قدمت تاریخی اندیشه‌های اقتصادی به قبل از قرن هجدهم میلادی بر می‌گردد زیرا در جهان شرق ابن خلدون تونسی در قرن چهاردهم میلادی و دیگر دانشمندان مسلمان مانند فارابی ایرانی در قرن دهم میلادی یعنی به ترتیب حدود چهارصد تا هشتصد سال قبل از آدام اسمیت مسائل اقتصادی جامعه انسانی را مورد بررسی قرار داده اند و حتی قرنها پیش از آن یعنی حدود ششصد سال قبل از میلاد مسیح، افلاطون و ارسطو به مسائل اقتصادی توجه داشته و آگاهیهای فلسفی خود را در مباحث مربوط به مسائل اقتصادی نیز به کار می‌برده‌اند.