شمائل النبی
درباره نویسنده ابوعیسی محمدبن عیسی ترمذی:
ابوعیسی محمدبن عیسی ترمذی نویسنده کتاب شمائل النبی، با نام کامل ابوعيسى محمد بن عيسى بن سَورَة سُلَمى (متوفای 279ق)، محدّث مشهور اهل سنت در قرن سوم و نويسندۀ كتاب «الجامع الصحيح» معروف به سنن ترمذى، از صحاح سته. تاريخ تولد او را به تفاوت 209، 210 و دويست و اندى هجرى قمرى ذكر كردهاند. از آنجا كه ترمذى به «بوغى» نيز شهرت داشته، برخى چون فؤاد سزگين زادگاه او را بوغ روستایى در شش فرسخى ترمذ، دانسته است. اما بر طبق سخنى از ترمذى، جدّ او اهل مرو بوده و در روزگار ليث بن سيّار به ترمذ مهاجرت و در آنجا توطّن كرده و ترمذى نيز در آنجا متولد شده است.
ترمذى براى تحصيل از ترمذ به شهرهاى ديگر، چون خراسان و عراق و حجاز رفت او با ديگر مؤلفان صحاح سته معاصر بوده و هر شش مؤلف مشايخ و استادان مشتركى چون محمد بن بشار بُندار، ابوموسى محمد بن مُثنّى، زياد بن يحيى حسّانى، عمرو بن على فلاّس، يعقوب بن ابراهیم دَورقي و غيره داشتهاند. مهمترين استاد ترمذى، ابوعبداللّه محمد بن اسماعيل بخارى، استاد او در فقه و حديث و رجال بوده و ترمذى با وى مباحثات و مناظراتى داشته است. از ترمذى نوشتۀ مستقلى كه مبيّن اعتقاداتش باشد در دست نيست. شايد در اصول نيز همانند فروع تابع اهل حديث بوده است.
از آثار او میتوان از کتاب الجامع الصحيح، الشمائل المحمدية و الحضائل المصطفوية، تسمية اصحاب رسولاللّه(ص) كه در آن به ذكر عشرۀ مبشّره و ديگر اصحاب رسول اكرم پرداخته است، نام برد. کتابهاى ديگرى هم از او نام بردهاند كه عبارتند از: التاريخ، رباعيات الحديث، الزهد، الاسماء و الكنى و الآثار الموقوفة.
درباره کتاب شمائل النبی:
ازآنجاکه وقوف بر شکل ظاهری پیامبر اکرم(ص) مانند سیره رفتاری آن حضرت برای مسلمانان اهمیت فراوانی دارد، توصیف شکل ظاهری حضرت نیز شایسته توجه بسیار است. در طی قرون گذشته علمای شیعه و سنی اهتمام زیادی به شرح شمایل پیامبر اکرم(ص) داشتهاند؛ بهطوریکه کتابهای فراوانی در این رشته به تألیف درآمده است. در بین کتابهای موجود، بهترین کتاب باقیمانده در شمایلنگاری، کتاب شمائل النبي ترمذی است.
در کتاب ترمذی شمایل به دو معنای: ویژگیهای بدنی رسول خدا(ص) و خوی و خصلت نبوی بهکار رفته است. البته بخش مهم کتاب درباره ویژگیهای ظاهری حضرت(ص) است.
پنج باب اول کتاب درباره ویژگیهای جسمانی رسول خدا(ص) است و دارای چهلوچهار حدیث است که در آنها به تناسب اندام، زیبایی چهره، رنگ پوست، موها و نحوه آراستن موها اشاره شده است. در بین این احادیث، دو حدیث از حضرت علی(ع) درباره خصائص جسمی پیامبر(ص) دیده میشود و حدیثی نیز از امام حسن مجتبی(ع) است که صحت آن جای تردید دارد.
دو باب مربوط به خضاب کردن، سرمه کشیدن و استعمال عطر توسط پیامبر اکرم(ص) است که نه حدیث را در بر دارد. در خضاب بستن پیامبر(ص) حدیثی از ابورمثة ذکر شده و سپس تأکید گشته، روایت ابورمثة بهترین حدیث در این مورد است. هفت باب [از باب 8-14] در مورد لباس، کفش، عمامه و انگشتری حضرت است که در این مورد پنجاهویک حدیث نقل گردیده است. درباره لباس پیامبر(ص) از امسلمه نقل شده که میگفته است: در نظر رسول خدا(ص) دوستداشتنیترین جامه، پیراهن بود: «كان أحبّ الثياب إلی رسولالله(ص) القميص». سپس روایات متعدد دیگری را آورده مبنی بر اینکه لباس عمومی حضرت قمیص بوده و به هنگام پوشیدن لباس نیز دعا میفرموده است.
البته بعد از ذکر سه باب [16-15-14] درباره شمشیر، زره و کلاهخود پیامبر(ص) که نه حدیث را شامل میشود، مجدداً دو باب [18-17] را به عمامه و ازار حضرت اختصاص داده و در اینباره نه حدیث دیگر آورده است. یک باب را به نحوه راه رفتن رسول خدا(ص) اختصاص داه و در آن سه روایت آورده که دو روایت آن از حضرت علی(ع) است.
در باب بیستم تنها یک روایت از انس بن مالک درباره تقنع (دستار به سر بستن) پیامبر(ص) نقل کرده است، سپس سه باب را به نشستن و تکیه دادن حضرت اختصاص داده و ده روایت در اینباره ذکر کرده است. سیوسه باب دیگر درباره غذاها، نحوه غذا خوردن حضرت، آشامیدن، دست شستن، خوابیدن، سلوک و معاشرت با مردم، خلق و خوی و عبادت رسول خدا(ص) است.
مؤلف خاطرنشان ساخته سزاوار است عموم مسلمانان همان طوری که خصال ظاهری او را دوست دارند، به اوصاف حمیده و نحوه معاشرت حضرت که اسوه حسنه است اطلاع پیدا کنند و از آنها پیروی کنند. لازم به ذکر است که بعضی از اوصاف ظاهری ائمه اطهار(ع)، نیز مثل اوصاف پیامبر اکرم(ص) در کتب روائی شیعه ذکر شده است. چنانکه سلوک و آداب معاشرت آنان نیز تحت عنوان «أحكام العشرة» در کتاب وسائل الشيعة آمده است.
روش ترمذی در استخراج احادیث شمایل چنین است که گاهی نامهای مبهم را گویا میکند؛ مثلا حدیثی را از ابورمثه ذکر میکند، سپس میگوید: اسم ابورمثه رفاعة بن یثربی است. گاهی نیز اشاره به ضعف و علت حدیث میکند؛ مثلا حدیث 204 درباره چگونگی آب آشامیدن حضرت است. سپس اشاره به ارسال حدیث دارد. گاهی نیز درباره متن حدیث قضاوت میکند؛ مثلاً در حدیث 103 میگوید: «هذا حديث غريب»، هم درباره سند حدیث مثل حدیث 302 که میگوید: «هذا إسناد صحيح».
ترمذی برخی از احادیث شمائل را که در کتب قبل یا بعد از او مثل طبقات ابن سعد، نهاية العرب نویری و دلائل النبوة بیهقی بوده، به جهت عدم اعتماد بر سند آنها نیاورده است.
کتاب شمائل ترمذی از جهاتی قابل توجه است: یکی از این جهت که قبل از او کتاب مستقلی در شمایل نوشته نشده است؛ بنابراین کتاب او قدیمیتر از سایر متون است؛ دیگر محدث بودن مؤلف آن است که در هر باب روایات موجود را جمع کرده و متعرض سند روایات نیز شده است تا صحت و سقم متن روایات با توجه به جرح و تعدیل راویان آن شناخته شود.
قسمتی از کتاب شمائل النبی:
پیامبر خدا که بر او درود باد، بزرگوار و در دیدهها بزرگ بود. چهرهاش درخششی همچون درخشش ماه تمام داشت. قامتش از معمول کمی بلندتر و از کسانی که بلند قامتاند، کوتاهتر بود. موهایش نسبتا صاف بود و به طور معمول آنرا جمع میفرمود و اگر آویخته رها میکرد، از لاله گوشش فروتر نبود. رنگ چهرهاش گلگون و پیشانیش گشاده و فراخ بود. ابروانش کمانی و کشیده و پرپشت بود، بدون آنکه به یکدیگر پیوسته باشد. میان دو ابرویش رگی بود که به هنگام خشم برجسته میشد.
بینی او کشیده و قلمی بود. بر فراز آن پرتوی دیده میشد که آن کس که دقت نمیکرد، میپنداشت صاف و بدون برآمدگی است. ریش آن حضرت انبوه و گونههایش نرم و بدون برجستگی بود. دهانش به نسبت بزرگ، دندانهایش زیبا و رخشان بود و در یک سطح قرار داشت و رشته مویی ظریف از بیخ گلو تا زیر ناف او رسته بود. گردنش چنان سپید بود که گویی از عاج یا سیم خام است. با آنکه پیکرش ورزیده بود، همه اندامهایش معتدل و شکم و سینهاش هموار و در یک سطح بود. سینهاش پهن، شانههایش فراخ و مفاصل و استخوان بندی او درشت بود. بخشهایی از بدنش که از زیر لباس بیرون بود سپید رخشان بود.
رشته مویی باریک همچون خطی ظریف، از گلوگاه تا ناف او رسته بود. هر دو پستان و شکمش خالی از مو بود، در حالی که بالای سینه و بر دوشها و بازوانش موی نرم رسته بود. دستهایش از آرنج تا مچ بلند و کشیده و کف دستهایش فراخ و گوشت آلود و كف پاهایش درشت و ضخیم بود. انگشتان او کشیده و ظریف مینمود، و کف پاهایش گود بود. پشت پاهایش نرم و شیب دار به سوی جلو بود، آن چنان که آب از آن به تندی فرو میریخت، گام برداشتن او در حالی که همراه با فروتنی بود، تند انجام میگرفت…
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.