پنبه، آب و هوا و شتر در ایران دوره اسلامی
درباره نویسنده ریچارد بولت:
ریچارد بولت نویسنده کتاب پنبه، آب و هوا و شتر در ایران دوره اسلامی، تحصیل کردهی آمریکایی است که روی هم رفته به پژوهش دربارهی تاریخ تکنولوژی، حیوانات اهلی و تاریخ خاورمیانه علاقه دارد. تمرکز پژوهشهای تاریخی بولت بیشتر بر روی مطالعات خاورمیانه و جهان اسلام و به ویژه تاریخ ایران است. توجه بولت بیشتر به حوزههای خاصی از تاریخ و تمدن است که معمولا سایر مورخان ایرانی و خارجی کمتر به آن توجه میکنند.
درباره کتاب پنبه، آب و هوا و شتر در ایران دوره اسلامی:
در این کتاب بولت اهمیت پرورش شترهای دورگه برای حمل کالا در مسیر راه ابریشم توسط ترکمنانی که در مسر این راه مهم کاروانی قرار داشتند، مورد بحث قرار داده و نشان میدهد که چگونه این کار به بخش اصلی حرفه ی ترکمانان تبدیل شد. در نهایت بولت در پیوند این مسئله با دگرگونی آب و هوایی نشان داده که چگونه این امر منجر به مهاجرت ترکمنان اغز و در نتیجه دگرگونی های سیاسی – اجتماعی در خاورمیانه شد. در این اثر بولت ضمن توجه به اهمیت مسائل فکری و نقش شخصیت در تغییرات تاریخی، نقش عوامل محیطی را برجسته کرده و با دیدگاهی جبرگرایانه نقش سایر عوامل مؤثر در تحولات تاریخی را مورد بررسی قرار میدهد. فرضیهی اصلی کتاب این است که در سدههای سوم و چهارم فلات ایران تحت کنترل عرب ها به منطقه ی مهمی برای تولید پنبه تبدیل شد.
علت رشد تولید پنبه، منع استفاده از پارچه های ابریشم برای مردان و تأکید بر استفاده از پارچه ی پنبه ای در روایات اسلامی بود. اما در قرن پنجم کساد تدریجی در کل تولیدات کشاورزی به ویژه در تولید پنبه در منطقه ی شمال شرقی ظاهر شد. عامل اصلی این رکود سرد شدن بیسابقهی آب و هوا بود که کم و بیش نزدیک یک سده طول کشید و در نتیجه همین مسئله باعث مهاجرت ترکمنان اغز و سلجوقی از آسیای میانه به ایران شد. زیرا ترکمنان نیز تا حد زیادی درگیر پرورش شترهای دورگه برای فروش به کاروان های مسیر راه ابریشم شده بودند. دامهای شان از این سرما تلف میشد و این امر یک عامل کلیدی برای مهاجرت آن ها به سوی نواحی گرم تر جنوب میشد.
بولت در این اثر دست به کمی سازی اطلاعات تاریخی زده و با تحلیل کمی اسامی روستاها و تحلیل القاب و اسامی علما در کتاب های طبقات به نتیجه گیری های جالبی دست یافته است. از دیدگاه بولت روند مسلمان شدن ایرانیان نه به طور شتابان بلکه تا حدود چهار قرن به درازا انجامید و در نهایت، ملاحظات سیاسی و اقتصادی در گروش ایرانیان به اسلام تأثیر مهمی داشت. وی از روی فراوانی القاب شغلی علما در خصوص مشاغل مرتبط با پنبه معتقد است که تولید و تجارت پنبه و پارچه های پنبه ای در ایران تحت حاکمیت اعراب به دلایل مذهبی تا قرن چهارم به تدریج رشد یافت.
به باور بولت تحریم پوشیدن لباس ابریشمی برای مردان در اسلام، و رشد شتابان گروش به اسلام از سدهی دوم باعث توسعهی کشت پنبه در نواحی مرکزی فلات ایران شد. گذشته از این، ساده پوشی عرب ها و تلاش آگاهانه ی آن ها برای حفظ هویت ظاهر و تمایز با غیر عرب ها و غیر مسلمانان در ترقی تولید پنبه مؤثر بود. همچنین خود علما و مدرسین دست اندر کار تولید و تجارت پارچه های پنبه ای با ساخت و پراکندن روایت هایی در تحریم پوشیدن لباس ابریشمی و بها دادن به پارچه های پنبه ای در رونق تولید و تجارت پنبه نقش بسزایی داشتند.
در ادامه، بولت به بحث دربارهی یک سده از سرمای شدید پی پردازد که هم باعث کسادی رونق پنبه و کسادی کل کشاورزی و هم مهاجرت گسترده ترکان به ایران در پی داشت. بولت برای اثبات فرضیه ی خود علاوه بر ارائه ی شواهد تجربی به دست آمده از غرب مغولستان، شواهد متعددی از منابع دوره ی میانه درباره ی سرمای بی سابقه در گوشه و کنار ایران و وجود قحطی های گسترده خراسان و عراق بیان می کند. صرف نظر از داوری درباره ی درستی فرضیات بولت در خصوص ترقی پنبه، سرمای بزرگ و آمدن ترکان به ایران، باید گفت که ارائه ی این فرضیات می تواند الگوهای پژوهشی نوینی را پیش روی پژوهشگران تاریخ ایران قرار دهد.
قسمتی از کتاب پنبه، آب و هوا و شتر در ایران دوره اسلامی:
هرچند مورخان، فلات ایران در دوره پیش از اسلام را به عنوان یک منطقه پویای اقتصادی یا منطقه تولید برای صادرات، معرفی نکردهاند اما در طی دوره خلافت اسلامی در سده نهم م/ سوم هق و دهم / چهارم ه. ق. یعنی یک قرن و نیم پس از فتح ایران توسط اعراب، فلات ایران به حاصلخیزترین و نیرومندترین منطقهی کشاورزی تبدیل شد. موتوری که این شکوفایی تازه ایجاد شده را پیش برد، ترقی تولید پنبه بود.
در سده یازدهم / پنجم درحالیکه اقتصاد کشاورزی در کل از رکود شدیدی رنج میبرد، ترقی پنبه در شمال ایران به تدریج پایان یافت. در همین زمان صحراگردان ترک برای نخستین بار به طور دسته جمعی وارد ایران شدند. این پیشرفتها در دراز مدت منجر به تغییر اقتصادی و استقرار چیرگی سیاسی ترکان شد که برای قرنها پایدار ماند. موتوری که سقوط کشاورزی را پیش برد و ماشه مهاجرت های اولیه ترکان را کشید، سردی آشکار آب و هوای ایران بود که برای مدت یک سده طول کشید.
فرضیه اصلی این کتاب درباره این موضوع است. اگرچه بحث برای پشتیبانی از این فرضیه بر روی ایران متمرکز خواهد بود اما دلالتهای آن بسیار گسترده است. بنابراین شکوفایی یا عدم رفاه ایران سرتاسر جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داد و از…
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.