شاهنامه و پایان ساسانیان

شاهنامه فردوسی افزون بر ارزش‌های فرهنگی، ادبی، اسطوره‌ای و زبانی، یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ ایران باستان است؛ که به ویژه تاریخ ساسانیان را به تفصیل و دقت زیاد روایت کرده است. فردوسی با امانت داری بسیار، متن منثور متکی بر خدای‌نامه‌ها و دیگر تاریخ‌ها و روایات دوره ساسانی را به نظم کشیده و از این رو بسیاری از جزئیات رخدادها، نام کسان و جای نام ها و دیگر داده های تاریخی و جغرافیای دوره ساسانی را در آن می‌توان یافت و بررسید. همچنین شاهنامه برای نام تبارشناسی شاهان ساسانی و تکمیل شناخت ساسانی شناسان از سویه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره، منبع ارزشمندی است.

گرچه شاهنامه به اندازه تاریخ های منثور (فارسی یا عربی) مورد استفاده و ارجاع نبوده، ولی کم و بیش مورد توجه پاره ای از ایران شناسان و برخی ساسانی شناسان بوده است. جدای از شاهنامه، منابع منثور پرشماری، شناخته شده به «تاریخ های عربی – فارسی»، که بیشتر آنها را ایرانیان به دو زبان عربی یا فارسی نگاشته‌اند، و بیشتر متکی به خدای نامه‌ها و همچنین متون فتوحات و مغازی هستند، با شیوه‌های گوناگون تاریخ ساسانیان را بازنویسی کرده‌اند و ارزش بسیاری برای پژوهش‌های ساسانی شناسی دارند. از آن میان مهم‌ترین این منابع تاریخی که در سده‌های نخستین اسلامی (تا سده ۵ و ۶ ق) نگاشته شده‌اند، در این پژوهش برگزیده و بررسی شده و با روایت شاهنامه سنجیده شده‌اند.

درباره سنجش روایت تاریخی شاهنامه از بخش پایانی ساسانیان (پس از پادشاهی خسروپرویز) با دیگر منابع و شواهد تاریخی، چه تاریخ‌های سده‌های نخستین اسلامی و چه تاریخ‌ها یا منابع خارجی، در دایره جستجوی نگارنده، پژوهش مستقلی انجام نشده؛ اما درباره جنبه‌ها و ارزش‌های تاریخی شاهنامه، نیز تاریخ ساسانیان در شاهنامه و یا سنجش شاهنامه با برخی تاریخ‌ها، پژوهش‌های پراکنده و گاه ارزشمندی انجام شده است.

همچنین در معرفی و تحلیل تاریخ‌های سده‌های نخستین اسلامی و سبک تاریخ نگاری آنها پژوهشهایی انجام شده که ناگزیریم در حد امکان و جایی که مربوط به این پژوهش باشد، به آنها بپردازیم. گرچه به تاریخ طبری و شاهنامه فردوسی زیاد پرداخته شده و کتاب شناسی ستبری دارند، اما به سویه‌ها و ویژگی‌های تاریخ نگاری آنها و نیز سنجش آنها کمتر توجه شده است. در زمینه دسته بندی یا سنجش منابع…