زندگی روزمره در اسپانیای دوره تفتیش عقاید

زندگی روزمره در اسپانیای دوره تفتیش عقاید

درباره نویسنده جیمز ام. اندرسن :

جیمز ام اندرسن نویسنده کتاب زندگی روزمره در اسپانیای دوره تفتیش عقاید است. وی استاد ممتاز بازنشسته دانشگاه کالگاری در کاناداست. سال‌ها، هم در مقام پژوهشگر برنامه فولبرايت وهم دریافت کننده بورس تحصیلی انجمن فرهنگی کانادا و مؤسسه اس اس اچ آرسی، در اسپانیا و پرتغال و فرانسه اقامت داشته و در پدید آوردن مقالات و کتاب‌های متعدد در زمینه بررسی مسائل تاریخی و فرهنگی اروپا مشارکت داشته است. خود نیز ۱۳ کتاب به چاپ رسانده که بعضی از آنها عبارت‌اند از: تاریخ پرتغال (انتشارات گرین وود، سال انتشار ۲۰۰۰)، زندگی روزمره در دوره تفتیش عقاید اسپانیا (انتشارات گرینوود، ۲۰۰۲) و جنگ داخلی اسپانیا (انتشارات گرین وود، ۲۰۰۳).

درباره کتاب زندگی روزمره در اسپانیای دوره تفتیش عقاید:

اسپانیا سرزمینی «غیرصنعتی» بود که اقتصادش بر پایۀ «کشاورزی» قرار داشت و جامعه‏‏اش از «طبقات مختلف» تشکیل می‏شد. در طول این سیصد و پنجاه سال، زندگی در چنین سرزمینی به چه چیز شباهت داشت؟ اسپانیا، درواقع، از بقیۀ اروپا جدا افتاده بود؛ از نواحی گوناگونی شکل گرفته بود که  تفاوت سیاسی بسیاری با هم داشتند؛ و دولت مستقر در مادرید می‏کوشید این مناطق متفاوت را «یکپارچه» کند و زیر لوای «یک حکومت» قرار دهد. اسپانیایی‏ها ملتی بودند «شکوفا» و «رو به رشد» که سعی داشتند به هر وسیله‏ای که شده، تفاوت‏های نژادی و فرهنگی میان خویش را از بین ببرند؛ اما در همان حال، «امپراتوری»ای جهانی به وجود آوردند که «خورشید در آن غروب نمی‏کرد» ولی سرانجام، «تکه‏تکه» و متلاشی شد.

در این سرزمین، «کلیسا»یی نیرومند وجود داشت که درصدد بود «وحدت مذهبی» پدید آورَد و برای رسیدن به این «وحدت»، کاملاً آماده بود که سایر چیزها را فدا کند. در طول این سه و نیم قرن، «دیوان تفتیش عقاید» چنگال‏های متعدد و آزمند خود را در سراسر اسپانیا گسترانید و بازجویی‏ها و اقداماتش، اندک‏اندک، ترس و وحشتی ژرف در دل جمعیت این کشور آفرید.

دربار، نهادهای سیاسی و اجتماعی، قوانین، آموزش و پرورش، اصول آداب و معاشرت، مُد، فناوری و دیگر بخش‏های جامعه پیوسته متحول می‏شدند و این دگرگونی‏ها، به شکل‏های گوناگون، بر زندگی روزمرۀ شهروندان تأثیر می‏گذاشت، ولی از دیگر سو، مضامینی هم بودند که در زندگی مردم «عواملی نیرومند» به‏ شمار می‏آمدند، ازقبیل اعتقادات مذهبی محکم، یهودستیزی و بیگانه‏هراسی.

چارچوب و ساختار کلی جامعه با «سرعتی اندک» رو به تحول می‏رفت و در طول بخش اعظم این دورۀ «سیصد و پنجاه ساله»، بسیاری از بخش‏های جامعه تقریباً «ثابت» و «بدون تغییر» باقی ماندند. طبقۀ کشاورز نمی‏توانست سطح زندگی‏‏اش را به‏سرعت بهبود بخشد؛ طبقات فرادست ثروت کشور را تحت کنترل خود گرفته بودند و «پادشاه» و «نهادهای وابسته‏اش» نیز، در مسائل دادگستری و سیاست خارجی، بالاترین مرجعیت را داشتند.

کلیسای کاتولیک رومیکه نهادی نیرومند بود و دربارۀ همه چیز اظهار عقیده می‏کرد، در این مورد نیز تصمیم می‏گرفت که مردم چگونه رفتار کنند و چگونه بیندیشند و دگراندیشان را با بازوی اجرایی‏اش سرکوب می‏کرد؛ این بازوی اجرایی همانا نهاد مقدس دیوان تفتیش عقاید بود که در تاریخ بشریت، از نهادهایی است که سایه‏ای تاریک و درازمدت بر آرمان‏های بشردوستانه افکند. دیوان تفتیش عقاید بر  مبنای قوانینی ویژه فعالیت می‏کرد. این قوانین را شاه، پارلمان یا کلیسا تعیین نمی‏کردند، نهاد مقدس این قوانین را وضع می‏کرد و این نکته به‏خوبی نشان می‏دهد که دیوان تفتیش عقاید چه قدرتِ مهیبی داشت. دورۀ سلطۀ نهاد مقدس برای عده‏ای لذت‏بخش بود، ولی برای دیگران تاریک و منحوس شمرده می‏شد.

اگر رویدادهایی را که در این کتاب ذکر شده‏اند‏ با حوادثی که امروز در جهان رخ می‏دهند مقایسه کنیم، قطعاً از لحاظ سیاسی و اجتماعی شباهت‏هایی خواهیم یافت: در دوران اولیۀ اسپانیای مدرن، میان کاتولیک‏ها و پروتستان‏ها و پیروان سایر ادیان، عدم رواداری مذهبی شدیدی وجود داشت، شبیه آنچه که امروز میان کاتولیک‏ها و پروتستان‏ها (در ایرلند شمالی)، و مسلمانان و هندوها (در هند) به چشم می‏خورَد. در دورۀ موردبحث، اسپانیایی‏ها از سایر اقوام و نژادها نفرت داشتند، نفرتی شبیه آنچه امروز میان آلبانیایی‏ها و صرب‏ها (در کوزوو) می‏بینیم. تأکید اسپانیایی‏های سدۀ شانزدهم بر مقولۀ پاکی خون شبیه پاکسازی قومی و نژادی در بالکان و اصولِ آریایی‏پرستی نازی‏هاست، کما اینکه نازی‏ها، دقیقاً همچون دیوان تفتیش عقاید، سانسور شدیدی در جامعه اعمال کردند و کتب بی‏شماری را سوزاندند.

جوزف مک‏کارتی (از ۱۹۰۸ تا ۱۹۵۶) نمایندۀ معروف کنگرۀ امریکا، که به‏شدت با کمونیسم و لیبرالیسم مخالف بود، می‏کوشید با بزرگ‌نمایی چیزی به نام شبحِ کمونیسم، آزادی‏های جامعۀ امریکا را از میان بردارد. درنتیجۀ تلاش‏های او، بسیاری از مردم، ازجمله هنرمندانی مانند آرتور میلر و چارلی چاپلین، سیاستمداران و افرادی از سایر طبقات جامعۀ امریکا به اتهام داشتن عقاید یا دنبال کردن فعالیت‏های غیرامریکایی تحت فشار قرار گرفتند؛ و این دقیقاً شبیه اقدامات دیوان تفتیش عقاید در اسپانیای سده‏های شانزدهم و هفدهم است که بسیاری از اندیشمندان و روشنفکران (و حتی روحانیان مترقی و آزادی‏خواه) را به نابودی کشاند.

از دورۀ موردبحث گزارش‏های بسیاری به جا مانده که نشان می‏دهد دیوان تفتیش عقاید بارها به سهولت مرتکب ظلم و بی‏عدالتی شده است. البته، ناگفته نمانَد که برخی مفتشان ادارۀ مقدس را عقیده بر آن بود که کارشان درست است و دستگیری‏ها و محاکماتشان برای مؤمنان واقعی و اصیل سعادت و رستگاری به ارمغان خواهد آورد. هدف ایشان نجات روح مؤمنان بود. و جالب اینجاست که اکثر مردم ساده‏لوح آن عصر (که به آنان اعتماد و اعتقاد داشتند) نیز از ایشان پشتیبانی می‏کردند.

در صفحاتی که پس از این خواهید خواند، تلاش شده است از فعالیت‏های روزمرۀ همۀ طبقات جامعۀ اسپانیا (و همچنین گروه‏های اقلیت) روایتی بی‏طرفانه به دست شود. این روایت زمینه‏های متفاوتی را در بر می‏گیرد، ازقبیل گرایش‏های مذهبی، اخلاقیات، تلاش معاش و رویارویی‏های متعدد با دیوان تفتیش عقاید. در هر فصل، به یکی از این زمینه‏ها پرداخته‏ایم تا نهایتاً و در مجموع، تصویری منسجم از جنبه‏های گوناگون زندگی روزمرۀ اسپانیایی‏ها در اختیار خواننده قرار گیرد. در راستای این هدف نیز منابع گوناگونی بررسی شده‏اند که بعضی از آنها از همان دوره به جا مانده‏اند و امروز به دست ما رسیده‏اند و برخی دیگر منابع اطلاعات کلی به‏ شمار می‏آیند. اسامی اشخاص نیز با همان املا و تلفظ اسپانیایی در کتاب ذکر شده‌‏اند.