روابط خارجی ایران در عصر سلوکی و اشکانی

روابط خارجی ایران در عصر سلوکی و اشکانی

درباره نویسنده محمد ملکی:

محمد ملکی نویسنده کتاب روابط خارجی ایران در عصر سلوکی و اشکانی، متولد 1359 و دارای مدرک دکترا است.

درباره کتاب روابط خارجی ایران در عصر سلوکی و اشکانی:

این کتاب به سیاست خارجی ایران در دورۀ سلوکیان و اشکانیان با تأکید بر روابط ایران و روم پس از سقوط هخامنشیان و روی کارآمدن اسکندر تا انحطاط اشکانیان، در نتیجۀ رقابت طولانی‌مدت آنها با روم و روی کارآمدن ساسانیان در ایران می‌پردازد. مطالب این کتاب، بعد از توضیحات مختصری دربارۀ معرفی منابع دورۀ مورد بحث و ورود اسکندر به ایران، به طرح مباحثی دربارۀ چگونگی شکل‌گیری قدرت‌های سلوکی و اشکانی در ایران و روابط آنها با امپراتوری روم است و به دنبال آن است تا درک درستی از رابطۀ ایران با روم و نقش پادشاهی‌های کوچک منطقه را ارائه کند تا رویدادهایی را که در این مدت در سراسر محدودۀ ژئوپلیتیکی منافع ایران و روم در شرق، از آناتولی گرفته تا قفقاز و میان‌رودان روشن کند.

اگرچه کمبود منابع و سکوت آنها دربارۀ سلوکیان و اشکانیان در بسیاری مواقع در طول سه یا چهار سده قبل از میلاد و حتی بعد از آن، مشکلات تحقیق را دوچندان می‌کند، اما این کتاب تا حد امکان با کمک گرفتن از کلیۀ منابع عمدتاً غربی و تطبیق آنها با منابع هرچند اندک ایرانی با قوۀ تحلیل، به ارائۀ درک درستی از وضعیت امور از ابتدای روابط ایران با روم و شروع خصومت آنها از دوران سلوکیان تا سقوط اشکانیان که منجر به روی کارآمدن ساسانیان و تداوم روابط خصمانۀ ایران و روم در دورۀ ساسانی شدۀ می‌پردازد.

بررسی و شناخت روابط خارجی ایران در دورۀ سلوکی و اشکانی، مستلزم توجه جدی به حکومت‌های پیرامون ایران است. بزرگ‌ترین دولت پیرامون ایران، از اواخر قرن سوم قبل از میلاد به بعد، دولت روم است که در نتیجۀ پیشروی به سمت شرق و شکست دولت‌های یونانی و مقدونی در شمال غرب قلمرو ایران در حال شکل گرفتن بود و در واقع رقیب عمدۀ ایران در این زمان و زمان‌های بعد از این شد. به همین دلیل این کتاب به پیشینۀ تاریخی روم نیز توجه می‌کند و در حد امکان به دنبال آن است که تصویری معقول از این حکومت باستانی معارض با ایران، برای آشنایی بیشتر خوانندگان ارائه دهد.

افزون بر روابط سلوکیان با روم، چگونگی شکل‌گیری اشکانیان در ایران و تعارض آنها با قدرت سلوکیان از جمله مباحث مهمی است که در این کتاب بدان پرداخته شده است. نیز در این کتاب به جنگ‌های جانشینی در سال‌های پایانی حکومت مهرداد دوم که زمینه را برای مخالفت برخی از کشورهای دست‌نشانده و ثروتمند اشکانیان فراهم کرد، توجه شده است تا از این طریق بسیاری از کنش و واکنش شاهان بعد از مهرداد دوم و حتی حوادث اواخر مهرداد دوم بهتر فهمیده شود.

زیرا تا پیش از این، در دهه‌های 140 و 130 قبل از میلاد، پیش از انتقال پایتخت از هکاتوم پولیس به سلوکیه و تأسیس تیسفون، بسیاری از پادشاهی‌های مستقل تحت سلطۀ اشکانیان در زمان مهرداد یکم درآمدند و بسیاری از آنها نظیر خاراسنه، الیمایی، آدیابنه، اسروئنه، گوردیانه، کوماگنه، ماد، ماد آتروپاتن، ارمنستان و پارس به صورت نیمه‌مستقل اداره می‌شدند؛ اما در دوران جنگ‌های جانشینی، الیمایی از اواسط دهۀ هشتاد تا اواخر آن مستقل شد و ارمنستان تحت فرمانروایی تیگران بزرگ، سوفنه، کوماگنه، اسروئنه، ماد آتروپاتن و گوردینه را دست‌نشاندۀ خود کرد و در پایان جنگ‌های مهردادی، با شکست تیگران مقابل پومیه، ارمنستان دست‌نشاندۀ روم شد و حوزۀ نفوذ روم، پس از الحاق سوریه به روم، به مرزهای فرات رسید.