دفتر تنظیمات (کتابچه غیبی) و چند رساله دیگر

قسمتی از کتاب دفتر تنظیمات:

آن دستگاهی که در میان یک ملت مستقل منشا امر و نهی می‌شود، آن را «حکومت» می گویند. (در هر قومی که از حالت وحشی بیرون آمده است، لامحاله یک حکومتی هست.) حکومت چند ترکیب مختلف دارد: هرگاه در یک طایفه، حکومت کل در دست یک نفر باشد و اجرای حکومت در خانواده آن حکومت موروثی باشد، ترکیب آن حکومت را سلطنت می گویند و اگر حکومت یک طایفه موافق یک قرار معین نوبت به نوبت به اشخاص منتقل شود، ترکیب آن حکومت را جمهوری می‌نامند.

هر حکمی که از حکومت صادر شود و مبنی بر صلاح عامه طایفه باشد و اطاعت آن بالمساوی بر افراد طایفه لازم بیاید، آن حکم را «قانون» می‌گویند. حکومت مرکب است از دو نوع اختیار: یکی اختیار وضع قانون و یکی دیگر اختیار اجرای قانون. سلطنت دو ترکیب دارد: در هر حکومتی که هم اختیار وضع قانون و هم اختیار اجرای قانون در دست پادشاه است، ترکیب آن حکومت را سلطنت مطلق گویند مثل سلطنت روس و عثمانی و در حکومتی که اجرای قانون با پادشاه و وضع قانون با ملت است، ترکیب آن حکومت را سلطنت معتدل می‌نامند. مثل انگلیس و فرانسه.

نظم و پیشرفت حکومت موقوف به جدایی این دو اختیار حکومت است و در سلطنت معتدل به جهت مفارقت این دو اختیار تدابیر دقیق و دستگاه‌های منظم دارند. اوضاع سلطنت‌های معتدل به حالت ایران اصلا مناسبتی ندارند. چیزی که برای ما لازم است، تحقیق اوضاع سلطنت‌های مطلق است. سلطنت مطلق نیز بر دو قسم است: یکی سلطنت مطلق منظم و دیگری سلطنت‌های مطلق غیرمنظم. در سلطنت مطلق منظم مثل روس و نسمه و عثمانی اگرچه پادشاه هر دو اختیار حکومت را کاملا به دست خود دارد ولیکن به جهت نظم دولت و حفظ قدرت شخصی خود این دو اختیار را هرگز مخلوط هم استعمال نمی‌کند.