درآمدی بر مبانی مشروعیت در دولت ساسانی

نویسنده کتاب درآمدی بر مبانی مشروعیت در دولت ساسانی، باور دارد که در ابتدای به قدرت رسیدن، شاهنشاهان ساسانی سعی کردند تا با استمرار سنت‌های فرمانروایی پیشین به فرمانروایی خود مشروعیت بخشند. آنگاه که تغییرات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دینی موجب دگرگونی بافت فکری جامعۀ ایرانی شد، دربار ساسانی نیز خود را نیازمند آن دید تا در مبانی مشروعیت مبتنی بر پادشاهی الهی تغییرات اساسی ایجاد کند و به مشروعیت مبتنی بر پادشاهی الهی تغییراتی اساسی ایجاد کند و به مشروعیت مبتنی بر پادشاهی مقدس روی آورد.

این تغییری در راستای سنت سیاسی خاور نزدیک باستان بود؛ اما موجب تغییراتی اساسی در جهان‌بینی جامعۀ ایرانی شد و بر شیوۀ سیاست‌ورزی سده‌های پس از خود نیز تأثیراتی ماندگار بر جای نهاد. شناخت مبانی مشروعیت دولت ساسانی در دوره‌های مختلف، به ارائۀ دوره‌بندی نوینی از تاریخ این سلسلۀ باستانی کمک می‌کند که در آنها تنها به تحولات سیاسی توجه نشده است، بلکه مجموعه‌ای از تغییرات ساختاری داخلی و خارجی به عنوان عوامل تغییر مبانی مشروعیت حکومت ساسانیان معرفی شده است.

نویسنده در این کتاب کوشیده با توجه به پیشینۀ مبانی مشروعیت در دولت‌های خاور نزدیک باستان و منطقۀ مدیترانه، ترایخ ساسانی را مطالعه کند. برخلاف برخی پژوهشگران حوزۀ علوم سیاسی که می‌کوشند تا تاریخ اندیشۀ سیاسی ایران را تنها بر اساس یک باور سیاسی بازخوانی کنند و تحولات تاریخی را در چارچوب پیش‌فرض‌های خود بگنجاننده، نگارنده در این کتاب کوشیده به عوامل گوناگون مشروعیت‌زایی توجه کند که دربار ساسانی از بیشتر سنتی‌های دینی و غیردینی استخراج کرد و کوشید تا بدین‌وسیله خود را با تغییرات جامعۀ ایرانی هماهنگ کند.

دوره‌بندی تاریخ ساسانی تنها با کمک گرفتن از عنوان‌های ایدئولوژیک مندرج بر مسکوک‌ها و بدون توجه به تغییرات صورت‌گرفته در جهان‌بینی جامعۀ ایرانی کمک چندانی به پژوهشگران این عرصه نخواهد کرد. یکی از تفاوت‌های دوره‌بندی ارائه‌شده در این کتاب با نظریات دکتر شایگان به همین نکته توجه دارد. بنابراین با وجود اهمیت فراوان داده‌های سکه‌شناسی در این پژوهش، نمی‌توان گسیختگی‌های رخ‌داده در ضرب عنوان‌ها را به عنوان تنها دلیل برای دوره‌بندی به کار برد. نگارنده کوشیده تا با بهره‌گیری از نظریۀ مشروعیت، نگاهی نو به دوره‌بندی تاریخ ساسانی افکند.

بررسی ریشه‌های مشروعیت مبتنی بر سنت‌های دینی و غیردینی شاهنشاهی ساسانی نشان می‌دهد که در هر دوره از تاریخ طولانی این سلسله، مبانی مشروعیت ایشان دچار تغییر و تحول شده است. بررسی این تغییرات می‌تواند به ارائۀ دوره‌بندی نوینی از تاریخ این سلسله کمک کند. در این کتاب به مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی توجه شده که در این میان رسمیت یافتن دین زردشتی و تبدیل آن به دینی دولتی از اهمیتی بسیار برخوردار است. در این دوره‌بندی، تاریخ ساسانی به دو دورۀ پادشاهی الهی و پادشاهی مقدس تقسیم شده که توسط وقفه‌ای ناشی از رسمیت یافتن دین زردشتی و تبدیل آن به دین دولتی از یکدیگر جدا می‌شوند.