فهم قرآن حکیم (جلد سوم)

فهم قرآن حکیم

درباره نویسنده محمدعابد الجابری:

محمد عابد جابری (زادهٔ ۲۷ دسامبر ۱۹۳۶ در مراکش – ۳ مه ۲۰۱۰) استاد فلسفه و اندیشهٔ عربی-اسلامی دانشکده ادبیات در رباط و از روشنفکران بنام معاصر جهان عرب بود. او در سال ۱۹۳۶ متولد شد و در سال ۱۹۶۷ دیپلم مطالعات عالی در فلسفه را گرفت. و سپس به مدرک دکترا با موضوع دولت در فلسفه در سال ۱۹۷۰ از دانشکده ادبیات رباط نایل شد. یکی از برنامه‌های پژوهشی وی که تاکنون منجر به چاپ چهار جلد کتاب شده، نقد عقل عربی است. وی بر آن است می‌توان نقد عقل عربی زمینه را برای قرائتی علمی و آگاهانه از میراث مهیا کرد. جابری عقل عربی را نتیجهٔ فرهنگی می‌داند که بر سه نظام معرفتی استوار است: نظام زبانی عربی یا بیان؛ نظام غنوسی ایرانی هرمسی یا عرفان و نظام عقلانی یونانی یا برهان.

درباره کتاب فهم قرآن حکیم:

کتاب فهم القرآن، با عنوان فهم قرآن ترجمه شده است. ادامۀ کتاب مدخل الی القرآن الکریم اثر فیلسوف و متفکر نواندیش مغربی محمد عابد الجابری است. که پیش از این ترجمۀ آن با نام رهیافتی به قرآن کریم از این مترجم منتشر شده است. چنان که نویسنده در مقدمه اشاره کرده است. ابتدا قصد او آن بود که جلد دومی بر کتاب مدخل بنگارد. اما سیر بحث و تحقیق او را به تألیف فهم القرآن هدایت کرده است. فهم القرآن یک تفسیر به معنای مصطلح کلمه نیست. بیشتر آن را باید نمونه‌ای موفق از تلاش برای «فهم قرآن» براساس مبانی و اصولی دانست. که جابری در کتاب رهیافتی به قرآن کریم به شرح و توضیح آن پرداخته است.

فهم قرآن کریم، یکی از ارزشمندترین تفاسیر ارائه شده بر کلام آسمانی، توسط یکی از روشنفکران بزرگ معاصر، محمد عابد الجابری می باشد. این تفسیردان بزرگ اهل سنت، با شیوه‌ای نوین تفسیر سوره‌ها را بر حسب شان نزول آن‌ها مرتب کرده. و این امر سبب شده تا برخلاف دیگر تفاسیر که با سوره‌ی حمد شروع می‌شوند. این تفسیر با سوره‌ی علق آغاز شود.

در این باب، کتاب به چند بخش کلی تقسیم می‌شود که هر بخش به زیربخش هایی با عناوین مطرح شده در قرآن کریم شاخه بندی می‌شود. و شامل تقسیر سوره‌های مربوطه است.

از مفاهیم مطرح شده در مجلد نخست می توان به بحث پیامبری و بعثت، ربوبیت و مقام الهی، باطل بودن شرک و بت پرستی و معاد و رستاخیز اشاره کرد. در مجلد دوم نیز ضرورت پایداری در اجرای احکام و ارتباط با قبایل، حصر پیامبر در شعب ابی طالب و هجرت به حبشه و جریانات پس از محاصره و آماده سازی مسلمانان برای هجرت به مدینه مطرح شده است. مجموع تفاسیر ارائه شده در این دو جلد شامل نود سوره است که از سوره ی علق تا حج را شامل می شود. و بیست و هشت سوره‌ی باقیمانده در جلد سوم این کتاب می‌باشند.

دکتر محسن آرمین که فارغ التحصیل علم قرآن و حدیث از دانشگاه تربیت مدرس تهران می باشد. با دارا بودن سابقه‌ی ترجمه‌ی اثر دیگری از محمد عابد الجابری و تسلط به قلم و سبک نگارش او. این تفسیر را به فارسی بازگردانی کرده.

قسمتی از فهم قرآن حکیم:

درباره مدنی بودن این سوره اتفاق نظر وجود دارد. مشهور است که سوره بقره اولین سوره‌ای است که در مدینه نازل شده است. برخی البته سوره مطففین را اولین سوره مدنی می‌دانند. ما در جلد دوم این کتاب این نظر را نقد کردیم و نتیجه گرفتیم که سوره مطففين در فهرست ترتیب نزول سوره ها در رتبه ۸۹ و قبل از سوره حج قرار دارد که از نظر ما آخرین سوره نازل شده در مکه است. نظر دیگری وجود دارد که می‌گوید اولین سوره‌ای که در مدینه نازل شد سوره قدر است. در حالی که، سوره قدر در فهرست‌های ترتیب نزول جزو سوره‌های مکی طبقه بندی شده است. به نظر ما، نظر کسانی که این سوره را مدنی می‌دانند صحیح‌تر است. دلایل درستی این نظر را در آینده بیان خواهیم کرد.

البته هر چند درباره مدنی بودن سوره بقره اتفاق نظر وجود دارد، درباره سال نزول آن اختلاف نظر فراوان است. مطابق نظر قرطبی، سوره بقره در مدینه در زمان‌های مختلفی نازل شده و آغاز آن اواخر سال دوم هجری بوده است. بر اساس نظر بسیاری از مفسران، آخرین آیه‌ای از قرآن که بر پیامبر نازل شده است در این سوره قرار دارد: «واتقوا يوما ترجعون فيه إلى الله ثم و كل نفس ما کسب و هم لا يظلمون» (آیه ۲۸۱).