شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب

شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب (مجموعه تاریخ ایران: روایتی دیگر 1)

درباره کتاب شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب:
مجموعه «تاریخ ایران: روایتی دیگر»، به دبیری بهزاد کریمی، شامل بررسی سیر تحولات تاریخ ایران است با نگاهی تازه و با اتکا بر منابع معتبر و روش‌های مقبول در پژوهش‌های تاریخی. ویژگی اصلی این مجموعه داشتن نگاهی همه‌جانبه، فرهنگی و انتقادی به رویدادهای تاریخ ایران در عرصه ایرانِ فرهنگی است و در تلاش است تاریخ را نه به قصد ماندن در گذشته و نه برای تفاخر و تحقیر در حال، بلکه برای ساختن آینده‌ای روشن روایت کند.
جلد اول این مجموعه شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب نوشته بهزاد کریمی، دبیر مجموعه، است.
پس از خواندن عنوان کتاب «شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب»، ممکن است ذهن‌تان کمی دچار انحراف شود، اما در حقیقت یکی از پیامدهای باارزش و مهم این حکومت برخورداری از وحدت اسلامی بوده است. شاه اسماعیل به منظور توسعه‌‌ی مذهب تشیع در ایران و در دورانی که بیشتر مردم آن، با مذهب تسنن انس گرفته و به انجام فریضه‌ها و تکالیفش می‌پرداختند؛ هم از جانب سیاسی و هم از جهت نظامی باید بر مخالفان خود غلبه می‌کرد، هم‌چنین باید ایدئولوژی مذهب شیعه را گسترش می‌داد که این کار بسیار سخت و دشوار بود.
بدون تردید مذهب تشیع با اتکا به شواهد و مدارک یک مذهب ریشه‌دار و با عظمت است. اما از آنجایی که حکومت صفویان و شاه اسماعیل بسیار زورگو و استبدادی بود، در بعضی مواقع عقیده و باور شنونده این اثر بر این می‌شود که شاید مذهب تشیع به‎صورت اجباری به مردم آن زمان تحمیل شده است. ولی با اندکی تحقیق به شواهدی دست می‌یابیم که علاوه بر رد این نظریه، خلاف آن نیز به اثبات می‌رسد.
یک مثال از این شواهد بر روی سنگ‌نوشت‌هایی با متن “هر کس مذهب تشییع را بپذیرد از پرداخت مالیات معاف است” حک شده است. پس به‌طور قاطع با وجود محاسن ویژه‌ای که در مذهب تشیع وجود دارد نمی‌توان گفت که شاه اسماعیل صفوی مردم ایران را مجبور به این کار کرده است. زیرا مردم بسیاری با خرد و علم به مذهب تشیع ایمان آوردند.
عناوین فصل‌های کتاب حاضر عبارت‌اند از: «زنجیره موعودگرایی»، «از فقر و خاکساری تا مملکت‌داری: تبار و مذهب شاه‌اسماعیل»، «”مرا بدین کار بازداشته‌اند”: تغییر مذهب»، «خشونت و وحشت: سرکوب مدعیان داخلی»، «کاسه سر شد قدح: مسئله شرق»، «شاه و سلطان: مسئله عثمانی»، «اسطوره فرو می‌ریزد: چالدران» و «اولین شکست، آخرین جنگ: از شکست چالدران تا مرگ»

قسمتی از کتاب شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب:
شاه اسماعیل تا پیش از جنگ چالدران در تمام نبردها پیروز شده بود. بررسی اطلاعات منابع تاریخی، درباره‌ی روش‌های جنگی شاه اسماعیل، یا تعداد سربازان او، نشان‌دهنده‌ی چند نکته‌ی بسیار مهم است. در نبردهای منجر به پیروزی، همواره تعداد قزلباشان کمتر از تعداد سپاهیان دشمن بود. قشون صفوی در مقایسه با دشمنان از آموزش‌های نظامی و سطح آمادگی کمتری برخوردار بودند. نیروهای ایرانی از روشش‌های رایج جنگ تن به تن و صلاح‌های متعارف مانند شمشیر و نیزه و تیروکمان برای جنگ بهره می‌بردند. از همین رو رمز پیروزی شاه اسماعیل و پیروانش را در نبردها باید در جای دیگری جز حوزه‌ی نظام و سپاه و تاکتیک جستجو کرد. به نظر می‌رسد باورهای پیروان صفوی درباره‌ی رهبرشان شاه اسماعیل که او را تا سر حد خدایی بالا می‌بردند و عاشقانه می‌پرستیدند، و نیز به هیچ گرفتن کشته شدن در راه پیر طریقت، و ابدی دانستن خوشبختی و آرامش پس از مرگ، در راه شاه اسماعیل، انگیزه و نیرویی به قزلباشان می‌داد که هیچ قدرتی با منطق رایج دنیوی، نمی‌توانست در برابر آن تاب بیاورد.