رد پای سبز

ردّ پای سبز

درباره کتاب رد پای سبز:
خضر شخصیتی اسطوره‌ای، اسرارآمیز و پیامبرگونه است. که در ارتباط با آیاتی از قرآن (کهف، 18/60-82) مطرح می‌شود. روایات، افسانه‌ها و حکایات گوناگونی در فرهنگ اسلامی. اعمّ از متون تاریخی، روایی و تفسیری، ادبی و عرفانی به ویژگی‌های این شخصیت و همسفری او با موسی پیامبر اختصاص یافته و مسائلی چون نام و نسب خضر، پیامبر بودن یا نبودن او. علم لدنّی و معرفت باطنی که منشأ افعال عجیب و غریب اوست، عمر جاودانه‌اش، و ارتباط او با شخصیت‌های دیگری چون الیاس، اسکندر، ذوالقرنین، ارمیا و دیگر شخصیت‌های انجیلی مورد بحث قرار گرفته است.

پژوهشگران با توجه به این مستندات، ردّ پای خضر و یا داستان او را در شخصیت‌های دیگر موجود در کتاب مقدس و ادبیات ربّانی، و نیز در اساطیر، داستان‌ها و افسانه‌های باستانی ملل مختلف جهان جستجو کرده و مباحث و آراء گوناگونی را ارائه نموده‌اند. به باور محققان غربی، برای این چهره اسلامی نمی‌توان یک منشأ خاص در نظر گرفت. بلکه خاستگاه آن مجموعه‌ای از حکایات، افسانه‌ها و اسطوره‌هایی است. که در سرزمین‌های اسلامی قبل از ظهور اسلام جریان داشته است.

و گفته می‌شود شخصیت خضر ترکیب و تلفیقی از عناصر مختلف و ناهمگون غیراسلامی است. که در فرهنگ و ادبیات دینی مسلمانان به یک شکل منسجم و واحد ترسیم شده است. اغلب پژوهشگران ریشه‌های این شخصیت را شرقی و به ویژه سامی دانسته‌اند. ولی فرضیات دیگری نیز در تطبیق شخصیتهایی از اسطوره‌های غیرسامی مانند اساطیر یونان، ایران باستان و ادبیات گنوسی با خضر اسلامی طرح شده. که هر یک قابل تأمل و بررسی است. بعلاوه، بررسی نقش و جایگاه هر یک از عناصر و مؤلفه‌های داستان خضر در اساطیر کهن بشری مؤید نظریات و فرضیات فوق خواهد بود.

قسمتی از کتاب رد پای سبز:
باور به خضر و کارکردهای او از آغاز، موضوع مجادلات و اختلاف نظرهای میان فقها. هم در میان اهل تشیع و هم در میان اهل سنت، بوده است. این تنازعات در سده‌های ۹-۱۱ق/ ۱۵-۱۷ م، به اوج خود رسید. و دیدگاه‌هایی که در منابع سده‌های ۱۳-۱۴ق/۱۹-۲۰م درباره خضر ارائه شده‌اند. عمدتا موضعی مخالف با خضر باوری دارند و گاه در موضعی نامشخص. و حداکثر اذعان به شخصیت شگفت‌انگیز و غریب او بوده‌اند.

فرانکه اسامی علمای عرب و نویسندگان این دوره را همراه با آثار آنها درباره خضر، ذکر و بررسی کرده است. بر این اساس، افزون بر موضع اخیر، برخی از این نویسندگان حکایت‌های مربوط به خضر را جعلی و ساختگی قلمداد کرده. و هدف نقل کنندگان را فریب مردم به واسطه خرافات دانسته‌اند. آنان همچنین زیارتگاه‌های خضر را به سبب مناسک خاصی که در آنها برپاست، مکانهایی کفرآمیز و شرک آلود شمرده‌اند. و ضمن نکوهش صوفیه در این امر، بر اهمیت اسطوره زدایی از چهره خضر تأکید کرده‌اند.

در مجموع می‌توان گفت که اکثر علمای عرب در سال‌های اخیر، بویژه از منظر کلامی، موضوع طول عمر خضر را رد کرده. و موضعی همچون مراجع متقدم اهل سنت مانند ابن تیمیه ( ۷۲۸ – ۶۶۱ ق) در پیش گرفته‌اند. در مقابل، برخی از علمای شیعی با استناد بر احادیث، همچنان بر قطعی بودن ادامه حیات خضر تا آخرالزمان تاکید داشته‌اند.

از آنجا که امروزه انگیزه‌های اصلی تداوم گسترش اختلاف نظر درباره خضر از تفسیر قرآن ناشی می‌شود. به دو نمونه از تفسیرهای نوین اشاره می‌کنیم. یکی از آنها، تفسیر ابوالاعلی مودودی (۱۹۰۳-۱۹۷۹م) متکلم معاصر هندی است. که در آن، وی او ملاقات موسی با خضر را مربوط به ابتدای مرحله نبوت موسی میداند تا تربیت الهی را تجربه کند و ثانيا خضر را از جمله فرشتگان به شمار می‌آورد. زیرا به باور او، تنها فرشتگان‌اند که به اراده و اختیار خود عمل می‌کنند. و خضر در مقام انسان نمی‌توانسته با تخطی از شریعت، مرتکب گناه شده باشد…