راز سر به مهر (دوره 6 جلدی)

نگارش و گزارش راز سر به مُهر اجازه مي‌دهد تجربه اين جمع خدمتگزار در مظّان نقد و نظر حاضران و آيندگان قرار گيرد و دريافته شود: آيا آنان به همان صفاتي که مقام معظم رهبري بارها ايشان را بدان سرافراز نمودند، موصوف بودند يا خير؟
بحث دقيق و جامع، علمي و فني درباره اين قطعنامه، خود اثري مستقل را مي‌طلبد که نشان دهد چگونه براي نخستين بار يک کشور محکوم توانست نه تنها از ذيل فصل هفت منشور ملل متحد بدون تغيير در ماهيت نظام سياسي خود خارج گردد، بلکه موفق شد مهمترين رکن نهاد نظام بين‌الملل (شوراي امنيت) را وادارد تا برخلاف مصوبات قبلي خود که برنامه هسته‌اي صلح آميز ايران را خطر دانسته بود، ناچار گردد از همه کشورهاي جهان بخواهد تا در مسير توسعه اين برنامه همکاري کنند.

در سالهاي اخير که بحث خروج و ورود آمريکا به برنامه اقدام جامع مشترک، محور مساعي 1+4 گرديده، سخن فقط آن نيست که با اين «برنامه توافق‌شده» چه بايد کرد، بلکه ساختار حقوق بين‌الملل براي دهه‌هاي متوالي با اين مسئله روبرو خواهد بود که با اهميت اثرگذار قطعنامه مدت‌دار 2231 و پيوست‌هاي آن چه کند.

راز سر به مُهر، يک «راز» مهم را نيز براي تاريخ معاصر مي‌گشايد: «خودباوري». تجربه مذاکرات آن‌گونه که مقام معظم رهبري با آن موافقت نمودند، آزموني بود در مسير افزايش سطح آگاهي و خرد ملي ايرانيان که دل‌بستن به شرق و غرب سياست، عبث است. آرمان انقلاب اسلامي نفي قدرت استکبار براي حفظ استقلال کشور بود. مذاکراتي پيوسته با پنج کشور فائق پس از جنگ و قدرت مسلط نظامي پيش از جنگ جهاني دوم ـ آلمان ـ که اراده آنان برچيدن توان هسته‌اي کشور بود و در اين مسير با سازوکارهاي حقوقي پي افکنده شده از همان دوران جنگ، حصاري سخت را گرد ايران برکشيده بودند، يا تحريم‌هايي ظالمانه را به صورت فردي و جمعي وضع مي‌کردند، براي نخستين نوبت اين امکان را فراهم ساخت تا آرمان انقلاب ايران در عرصه ديپلماسي تحقق يابد. اراده ملّي ايرانيان اين ‌بار بر بنيان همان ابزار و نظامات برساخته پس از جنگ جهاني دوم، غالب شد. قطعنامه 2231 از سوي همه قدرت يکپارچه جهان معاصر ـ چه پس از جنگ دوم و چه پيش از آن ـ با انشاي اوليه جمهوري اسلامي ايران که روزي «خوانده» آن قوه «خواهان» بود، به مشورت گرفته شد تا نشان دهد در دنياي معاصر، ايران در کدامين تراز جاي دارد.

روايت حاضر تنها مختصري از کوشش هيأت مذاکره‌کننده است؛ اما آن اهتمام سترگي که حقوق، امنيت و توسعه ايران را پيشنهاد همت خود ساخت، رهبري داهيانه اين روند توسط مسئولان امر و ارزيابي‌هاي پيوسته کارشناسانه دلسوزاني بود که در کميته‌هاي فني، حقوقي، سياسي، رسانه‌اي اين مسير در کنار هيأت مذاکره‌کننده کوشيدند و يا در کشور با سختکوشي و دقت نظر، به دور از جوّسازي‌هاي نامنصفانه، اشکالات و ابهامات مسيرهاي پيموده شده را رصد کردند و اجازه دادند که مسئولان امر در تصميم‌گيري‌هاي سخت، از دانش کارشناسي آنان بهره‌مند گردند، اصول مذاکراتي را ابلاغ کنند، خطوط قرمز را ترسيم دارند و راهبردهاي لازم را تصويب نمايند.

در تدوين مجموعه حاضر يک رسالت ديگر نيز مورد نظر صاحبان اين اثر بود: سخن گفتن با نسلهاي آتي، «فرزندان ايران» که بدانند براي حفظ دستاوردهاي انقلاب شکوهمند اسلامي، کوشش‌ها و جانفشاني دانشي‌مردان و زناني که پيشران علوم و فنون بودند، واجب است. حفظ دستاوردهايي که نهال آن با شهامت و شجاعتي تا مرز شهادت‌ها از سوي مردان ميدان چون شهيد سعيد سپهبد سليماني و شهداي هسته‌اي، و در آخرين نمونه آن، شهيد دکتر محسن فخري‌زاده آبياري شد، مسئوليتي بس گران است؛ لذا با عنايت بر اين دو اصل، صاحبان اين اثر کوشيدند الزاماتي را به کار گيرند که «حقوق» ايران تثبيت، «امنيت» آن تأمين و «توسعه» آن تضمين گردد.

مطالعه گزارش‌هاي رسانه‌اي طي اين سالها، سرشار از قضاوت‌ها و سخناني است که يا از سر مهر و يا از دل کين، گاه آگاهانه و زماني از سر کم‌دانشي درباره جزئيات مسائل بيان شده است. هر کارگزاري در پايان عصر خدمت خود اين امکان را دارد تا به اين ارزيابي‌ها پاسخ دهد؛ اما روشن است اگر در اين گزارش قرار بر آن گذاشته مي‌شد که به سخنان «روا» و «ناروا» پرداخته شود، جهت گزارش‌نويسي اين روايت بيش از آنکه مبتني بر بيان دقيق ماجرا باشد، ادبياتي مي‌يافت در همدلي با راست‌نگاري‌هاي منصفانه و قهر و غضب برابر ناراست‌نويسي‌هاي مغرضانه. از اين‌رو کوشش شد مگر در مواردي خاص و لازم که برخي مطالب اثري وضعي را بر روند پرونده مذاکراتي داشتند، چشم به هر آنچه گفته شده است، بسته بماند. شک نيست که صاحبان آن قضاوت‌ها طي مسير مذاکرات، با خوانش اين اثر، مجالي تازه خواهند يافت که داوري خود را محک زنند. اي ‌بسا همدلاني که توقع بيشتري داشتند، دريابند رأي و نظر آنان قابل بازبيني و تصحيح است و چه‌ بسا منتقداني که از سر کم‌دقتي به اقتضائات واقف نبودند، خبر شوند که هيأت مذاکره‌کننده در موضوع مذاکره، حسب دستورالعمل‌ها و تعليماتي گام برداشت که بدان مأمور بود. نظر کارشناسي را صادقانه بيان مي‌كرد، اما در نهايت حسب رأي مراجع بالادستي بنا بر دانش و تجربياتي که طي سالها در عرصه ديپلماتيک اکتساب کرده بود، مسير مذاکرات را درنورديد.

با اين نگاه، هيأت اصلي مذاکره‌کننده در موضوع «هسته‌اي» طي سالهاي اخير مصمم گشت به‌رغم حجم فراوان امور جاري، گزارش متقن و مستندي بدهند. اين اثر در شرايط اشتغال بسيار نويسندگانش تهيه شده و لذا همچنان رو به تکميل است و با گذشت زمان، جزئيات و روايت‌ها و خاطرات بيشتري به اين مجموعه در چاپهاي بعدي افزوده خواهد شد. تمييز ميان آن بخش از مسائل که مي‌‌شد بازگو كرد و اسباب سوءاستفاده بيگانگان را فراهم نساخت، به‌موازات رعايت قوانين و الزامات مربوطه، ايجاب مي‌کرد درباره يکايک عبارات و سطر به سطر خطوط انديشيد تا علاوه بر حفظ امانت در گزارش اين روايت مهم، اسباب سوء تفاسير نامحرمان و ايران‌ستيزان فراهم نيايد.

اين ضعف تاريخ‌نگاري معاصر ايران است که به دلايلي متعدد، مأموريت مستندسازي و تاريخ‌نويسي تحولات مهم يا عموماً در زمان نزديک به رويداد، ناديده گرفته مي‌شود و يا به زمان بعيد واسپرده مي‌گردد. اين کم‌دقتي سبب شده هنگامي که محققان دست به تتبع مي‌گشايند، ناخواسته در برابر خود با بنيادي از آرا و نظراتي روبرو شوند که حاصل تک‌نگاري‌هاي بيگانگان و قرائت‌هاي عاري از واقعيات دروني رويداد است. صرف‌نظر از تاريخ جنبش عدالت‌خواهي و مشروطيت‌طلبي ايرانيان که سنتي متفاوت را سبب گشت و اين مسير را گشود تا دست‌اندرکاران آن جنبش، قلم به دست گيرند و اخبار رويدادها را کتابت کنند، در سلسله تحولات پسين تاريخ معاصر، کمتر مجالي براي چنين امري حاصل شده است.