خاطرات سیاسی (انور خامه‌ای 1312-1334)

خاطرات سیاسی (پنجاه نفر و سه نفر، فرصت بزرگ از دست رفته،از انشعاب تا کودتا)

درباره نویسنده انور خامه‌ای:
انور خامه‌ای (زاده ۲٩ اسفند ١٢٩۵ در تهران – درگذشته ٢٩ آبان ١٣٩٧ در کرج) سیاستمدار، اقتصاددان، جامعه‌شناس، نویسنده و مترجم ایرانی، از اعضای گروه ۵۳ نفر و از بنیان‌گذاران حزب توده ایران بود. وی همچنین از نخستین دانشجویان مهندسی شیمی در مدرسه عالی تهران دانشگاه صنعتی شریف در این رشته بود. پدرش یحیی کاشانی خواهرزاده محمد غروی کاشانی و از نوادگان ملااحمد نراقی و مادر او از نوادگان محمدعلی دولتشاه پسر ارشد فتحعلی‌شاه قاجار بود. یحیی کاشانی از مجتهدان برجسته دهه‌های ۱۲۶۰ تا ۱۲۹۰ خورشیدی در ایران و از کنش‌گران جنبش مشروطه ایران و سردبیر روزنامه‌های حبل‌المتین و مجلس بوده است. وی در سن ۱۲ سالگی پدرش را از دست داد. خامه‌ای در سال ۱۳۱۳ (خورشیدی) در رشته مهندسی شیمی به تحصیل پرداخت اما نتوانست تحصیلات خود را به پایان برد چون عضو گروهی شد که بعدها به گروه ۵۳ نفر شناخته شد. انور خامه‌ای در میانسالی در سال ۱۳۴۰ (خورشیدی) ایران را ترک و بیش از یک دهه در اروپا ماند. در این فاصله به تحصیلات خود که از زمان دستگیری ۵۳ نفر نتوانسته بود تکمیل کند، ادامه داد و در رشته اقتصاد و علوم اجتماعی موفق به دریافت دکترا شد و به تدریس و نوشتن و برگردان پرداخت. او کتاب “رویزیونیسم ، از مارکس تا مائو” را در سال ۱۳۵۵ (خورشیدی) به زبان فرانسوی در پاریس چاپ کرد و بعدها خود آنرا به فارسی ترجمه و در ایران به چاپ رساند. او پس از ۱۴ سال به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. از انور خامه‌ای حدود ۲۰ کتاب و خاطرات سه جلدی به جای مانده ‌است.

درباره کتاب خاطرات سیاسی:
خاطراتی که پیش رو دارید، نخست در سال‌های ۱۳6۲ و ۱۳6۳ به صورت سه کتاب جداگانه چاپ و منتشر شد و مورد استقبال فراوان قرار گرفت. کتاب اول آن «پنجاه نفر و سه نفر» در کمتر از شش ماه سه بار تجدید چاپ شد و چاپ چهارم آن هم در مدت کوتاهی نایاب گردید. کتاب دوم آن «فرصت بزرگ از دست رفته» سه بار به چاپ رسید و ناشر در نظر داشت چاپ هر سه کتاب را تجدید کند ولی متأسفانه به علت گرفتاری‌های دیگری موفق نشد. از آن هنگام تاکنون چون هر سه کتاب نایاب و خواستاران فراوانی داشت، کرارا هم از جانب خوانندگان و هم از طرف بعضی ناشران پیشنهاد می‌شد چاپ آن را تجدید کنیم. اینک بسی شادمانیم که چاپ جدید «خاطرات» را به صورتی آراسته‌تر و پیراسته‌تر با اضافات و ملحقات فراوان تقدیم خوانندگان می‌کنیم.
ناگفته نگذاریم که در خارج از کشور نیز استقبال هموطنان ما از «خاطرات» به حدی بود که دوبار هر سه کتاب به صورت افست بدون اجازه نگارنده یا ناشر تجدید چاپ شد و انتشار یافت که نسخ آنها هم نایاب شده است. علاوه بر آن، اخيرا کتاب اول و احتمالا دو کتاب دیگر به شکل حروفچینی مجدد در خارج انتشار یافته است.
استقبال از «خاطرات» تنها محدود به انتشار گسترده آن در داخل و خارج کشور نبوده و در مطبوعات و رسانه‌های داخلی و خارجی نیز بازتاب گسترده‌ای، چه به صورت معرفی و ترغیب و چه به شکل انتقاد و تکذیب داشته است. گذشته از آن، به طور خصوصی نیز بازتاب آن بسیار وسیع و عمیق بوده است. بلافاصله پس از انتشار نخستین کتاب «خاطرات » سيل تشویق و ترغیب دوستان و آشنایان و خوانندگان ناشناس بطور شفاهی و کتبی آغاز شد. نامه‌های فراوانی از قشرهای گوناگون اجتماع بویژه دانش آموزان، دانشجویان و روشنفکران، نگارنده را ترغیب به ادامه و تکمیل خاطرات می‌کرد.

قسمتی از کتاب خاطرات سیاسی:
دکتر ارانی را من پیش از آنکه با مکتب او آشنا شوم می‌شناختم. معلم من بود. معلم فیزیک. در میان تمام دبیران دبیرستان چهره او از همه متمایز بود. رفتار او با سایر دبیران فرق داشت و نشان می‌داد از قماش دیگری است. نسبت به رییس و ناظم دبیرستان و دبیران دیگر بی‌اعتنا بود مثل اینکه چند سر و گردن خود را از آنها بالاتر می‌دانست. و واقعا هم بالاتر بود، چه از نظر معلومات و چه از نظر ارزش اجتماعی. هیچگاه فراموش نمی‌کنم نخستین باری را که رفتار او تأثیر فوق‌العاده‌ای در من کرد. ارانی در کلاس مشغول تدریس بود ناگهان در باز شد و اصغر حکمت وزیر معارف آن زمان با رییس دبیرستان وارد کلاس شدند. ارانی بدون آنکه به آنها توجهی کند درس خود را ادامه داد در حالیکه هر دبیر دیگری به جای او اگر مداهنه نمی‌کرد و تملق نمیگفت دست کم ادای احترامی نسبت به وزیر می‌کرد. توجه کنید، وزیر زمان رضاشاه شخص مقتدری در کشور بود و نمیشد به سادگی نسبت به او بی‌اعتنایی کرد آنهم در برابر شاگردان. بعدها فهمیدم که در موارد دیگری نیز نسبت به حکومت یا وزیران دیگر همین بی‌اعتنایی را از خود نشان داده است. حتی یکبار با تیمورتاش وزیر دربار آن زمان، یعنی مقتدرترین شخص کشور بعد از رضاشاه، در افتاده بود. برای شناختن شخصیت ارانی بد نیست این ماجرا را بدانید. در آن ایام دولت هر سال یکصد نفر از بهترین دانش آموزان را به خرج خود به اروپا می‌فرستاد و با توجه به اینکه هنوز دانشگاهی در ایران وجود نداشت موفقیت در مسابقات اعزام دانشجو به اروپا موهبتی به شمار می‌رفت که همه جوانان آرزوی آنرا داشتند. دکتر ارانی مسئولیت امتحان فیزیک را برعهده داشت که یکی از مهمترین مواد مسابقه به شمار می‌رفت…